Noordkop donkerrood in bestrijdingsmiddelenatlas

 Bloembollenteelt leidt tot variëteit aan middelen

Lars van der Bel 24-3-2023

 Donkerrood met her en der een oranje lichtpunt: zo ziet de Noordkop eruit in de bestrijdingsmiddelenatlas. Wat zegt de hoeveelheid gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater over schadelijkheid en gezondheidsrisico’s? 

Zo kan er als je goed zoekt ook nog wel DDT gevonden worden

Schagen 

De kaart waaruit de aantallen bestrijdingsmiddelen blijken, werd onlangs gepubliceerd naar aanleiding van een brief van minister Piet Adema van Landbouw aan de Tweede Kamer. De strekking van dat relaas: 42 procent van de Nederlandse landbouwgrond is verontreinigd door meststoffen, stikstof en fosfaat. Deskundigen betoogden tegenover NU.nl dat de situatie nog verontrustender is als er gekeken wordt naar de vervuiling door bestrijdingsmiddelen. 

Dit hoopt zich op in de bodem van akkers, in boerderijen en ook in mensen. In de woningen van Nederlandse boeren ontwaarden onderzoekers van de Wageningen University & Research (WUR) 144 verschillende middelen, en dat terwijl op minder dan de helft van de beschikbare middelen werd getest.

Het grote gevaar schuilt in de gezondheidsrisico’s die de middelen met zich meebrengen: ’volgens de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) is van de in huisstof aangetroffen middelen 40 procent ’mogelijk of zeker’ kankerverwekkend’. 

 Afgaande op het kaartje dat gebruikt werd van www.bestrijdingsmiddelenatlas.nl, lijkt dat reden tot onmiddellijke zorg onder de agrariërs in de Noordkop: van de metingen die hier werden verricht in het oppervlaktewater sloegen de resultaten bijna allemaal rood uit. 

Alleen op de Zeeuwse eilanden lijkt men slechter af te zijn, met pimpelpaarse stippen op de plaatsen van onderzoek. De vraag is: waarom kleurt de Noordkop rood en hoe zeer moeten we ons dit aantrekken? 

Hoog gebruik 

 Allereerst over het aantal bestrijdingsmiddelen in het oppervlakte. Dat deze verhoudingsgewijs hoog zijn in de Noordkop heeft te maken met de typen gronden én de gewassen die er verbouwd worden. Kijken we naar de gewassen dan heeft de bloembollenteelt een behoorlijke vinger in de pap: vergeleken met andere teelten worden daar de meeste bestrijdingsmiddelen gebruikt. Het type grond heeft ook invloed op de uitslag en daarmee de ’kleur’ van bepaalde metingen. 

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, verantwoordelijk voor de metingen, stelt in een reactie dat de zanderige gronden opvallen door ’open teelten met hoog gebruik van gewasbeschermingsmiddelen’. Op kleigronden zoals in West-Friesland, vullen zij aan, is meer sprake van een ’reizende bollenkraam’ waarbij de bollen elk jaar op een ander perceel staan. 

 Samengevat: het feit dat er sprake is van intensieve bloembollenteelt in de Noordkop, met name op de zandgronden aan de westkant, maakt dat daar een grote variëteit aan middelen in het oppervlaktewater aanwezig is. 

Bij elkaar 

Dezelfde atlas laat ook zien dat er weinig tot geen overschrijdingen aan werkzame middelen in het Nederlandse oppervlaktewater aanwezig zijn. Alleen, zo stellen de onderzoekers van de WUR, moet er behalve naar de gezondheidsnormen per middel ook - en misschien wel vooral - gekeken worden naar de gezondheidsnormen van alle middelen bij elkaar. Gevreesd wordt, door onder andere de Gezondheidsraad, dat de gevolgen van deze cocktail groter en talrijker zijn dan de som van de losse delen. 

Later dit jaar worden resultaten verwacht van een onderzoek naar Parkinson in de Bollenstreek (Zuid-Holland) waaruit precies dat moet blijken: of er een relatie is tussen aantallen bestrijdingsmiddelen en lichamelijke aandoeningen, in dit geval de snelst groeiende hersenziekte wereldwijd. 

Dringen 

Bij een rondgang van deze krant langs de bollenschuren in de omgeving blijkt dat telers zich niet of nauwelijks zorgen maken. Wel willen zij het middelengebruik per definitie allemaal terugdringen, met name vanwege de kosten.

Jaap Bond, voorzitter van de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB), stelt daarbij dat er een paar nuances toegevoegd moeten worden aan het verhaal omtrent de middelen. Belangrijkste volgens hem is dat het merendeel van gevonden stoffen van middelen komen die allang niet meer gebruikt worden. „Zo kan er als je goed zoekt ook nog wel DDT gevonden worden. Terwijl dat echt al lang in de ban is gedaan (in 1973 verboden, red.). Daarnaast is het gebruik van middelen, maar ook het aantal werkzame stoffen per kilo gigantisch afgenomen de afgelopen jaren. Dat laatste is bijvoorbeeld 95 procent minder dan 50 jaar geleden.”

Serieus 

Toch is de strijd daarmee nog niet gestreden, ziet de voorzitter: „Wij hebben als doel dat we uiteindelijk niks meer achterlaten. En dat nemen we serieus. Allereerst vanwege de mensen die ermee werken, en ten tweede vanwege de omgeving. Daarom doen we ook mee met vrijwel alle onderzoeken die lopen op dit gebied. Dus zowel bij onderzoek naar Parkinson en de relatie tot het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen als bij onderzoek naar alternatieve, meer groenere middelen. En van elke hectare bloembollen die er in dit land staat, gaat er nog eens vijftig euro naar fundamentele onderzoeken. Het laatste wat we willen is dat mensen bezorgd raken als ze naast een bollenveld komen te wonen.” 

Marbel de Graaf, provinciaal voorzitter van LTO Noord, wijst daarbij op het initiatief ’Landbouwportaal’ dat in Noord-Holland van de grond is gekomen met projecten als Schoon Erf, Schone Sloot, Bezem door de Middelenkast en Bollenteelt Waterproof: „Een initiatief waarin LTO Noord, de agrarische collectieven, de provincie en de waterschappen in Noord-Holland de krachten bundelen. Hier wordt gewerkt aan schoon water, een schone bodem en het minder gebruiken van gewasbeschermingsmiddelen.”

Noordhollands Dagblad