‘Onverantwoordelijke geldsmijterij’: kabinet gaat fout maken op Defensie

Vijf procent van het nationaal inkomen in defensie steken, is niets minder dan onverantwoordelijke geldsmijterij, stelt Bas Jacobs.

Het lijdt geen twijfel dat verhoging van de defensiebudgetten noodzakelijk is. Europese NAVO-landen zijn op de lange termijn voor hun bescherming op zichzelf aangewezen. Maar ze zijn nog altijd overgeleverd aan de Verenigde Staten zolang hun defensie nog niet op orde is.

In juni werd op de NAVO-top in Den Haag daarom besloten dat landen hun defensie-uitgaven ophogen naar 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp), waarvan 3,5 procent aan directe defensie-uitgaven en 1,5 procent aan defensie-gerelateerde uitgaven: infrastructuur, netwerken, innovatie en weerbaarheid van de defensie-industrie.

Voor Nederland zou het dan gaan om circa 18 miljard (3,5 procent) tot 36 miljard euro per jaar (5 procent) meer aan defensie-uitgaven. Dat is geen klein bier.

Om 36 miljard minder uit te geven, kan bijvoorbeeld het hele primaire, secundaire en mbo-onderwijs worden afgeschaft. Of alle langdurige zorg. Of de hele ministeries van Justitie en Veiligheid en Infrastructuur en Waterstaat. Of een tarief van 47 procent in plaats van 37 procent worden geheven in box 1 van de inkomstenbelasting. Of een verhoging van het algemene btw-tarief naar 28 procent.

Waar komen die getallen vandaan?

Maar er zijn ook twijfels bij de onderbouwing van die 3,5 of 5 procent van het bbp. Waar slaan die getallen op? Is 3,5 procent bedacht omdat de Verenigde Staten 3,4 procent van het bbp uitgeven aan defensie? Is die 1,5 procent bbp ‘defense washing’?

Gewoon wat bordjes in de begroting verhangen en allerhande uitgaven als ‘defensie’ bestempelen, om zo op 5 procent uit te komen en de Amerikaanse president Donald Trump te pleasen?

Is die 5 procent misschien bedoeld om Rusland of China af te schrikken? Rusland geeft weliswaar 6 tot 8 procent van het bbp uit aan defensie, maar het bbp is ongeveer eentiende en de bevolking ongeveer eenderde van de EU.

China geeft 1,7 procent van het bbp uit aan defensie bij een vergelijkbaar bbp en een driemaal zo grote bevolking als de Europese Unie. Ook historisch bezien heeft Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog nooit meer dan 3,5 procent van het bbp aan defensie uitgegeven, zelfs niet tijdens de Koude Oorlog.

Concreet worden de plannen niet

Is het dan niet wat overdreven als de hele Europese Unie 5 procent van het bbp aan defensie zou moeten uitgeven? Minister Ruben Brekelmans van Defensie (VVD) schermt in een Kamerbrief van 20 mei met een onderbouwing, maar wil die alleen maar vertrouwelijk met de Tweede Kamer delen.

Uit de officiële documenten van de NAVO en het ministerie van Defensie kan nauwelijks iets concreets worden afgeleid. Nergens in de publieke discussie worden de volgende vier essentiële vragen gesteld. Welke defensiemacht zouden de Europese NAVO-landen moeten hebben, in termen van landmacht, luchtmacht, marine, wapens, tanks, vliegtuigen, drones en ander cybermaterieel, inlichtingendiensten, enzovoort?

Wat krijgen burgers daarvoor in termen van veiligheid en afschrikkingsmacht? Wat gaat dat kosten aan miljarden aan extra belastingen of bezuinigingen op publieke voorzieningen? En hoeveel kunnen we op de kosten besparen door in Europa zaken samen te doen?

De gigantische defensiebudgetten zijn een recept voor massale verspilling van publiek geld. Het gevaar dreigt bovendien dat elk land op eigen houtje in de weer gaat met eigen materieel, eigen soorten wapens en eigen militaire systemen. Dat moet worden voorkomen. NAVO-landen moeten samenwerken en schaalvoordelen en inkoopmacht (vooral bij Amerikaanse defensiebedrijven) ten volle benutten.

Hoe gaan we dit betalen?

De economische stimulans vanwege een booming defensiesector zal worden tenietgedaan – nu of later – door minder economische activiteit in de private sector (door hogere belastingen) of elders bij de overheid (door bezuinigingen).

Of de hogere defensie-uitgaven nu goed zijn onderbouwd of niet, te allen tijde resteert de vraag: hoe gaan we dit dan betalen? Het lijkt er nu op dat Europese NAVO-landen vooral gaan lenen. Dat zou onverstandig zijn, ook in Nederland. Het Centraal Planbureau raamt dat de staatsschuld in 2050 in de richting van 130 procent van het bbp zal oplopen, zónder structureel hogere defensie-uitgaven. Mét zal dat nog veel meer worden.

Het is twijfelachtig hoe tijdelijk de budgetverhogingen van defensie daadwerkelijk zullen zijn

Ingrepen in de begroting zijn daarom onvermijdelijk om ontsporing te voorkomen. De leer der openbare financiën biedt een aantal belangrijke lessen.

De eerste is: structurele verhogingen van de defensie-uitgaven mogen niet worden gefinancierd met extra staatsschuld, maar moeten worden betaald met structureel hogere belastingen of structureel lagere uitgaven. Er stroomt namelijk in beginsel geen euro extra in de overheidskas bij een groter militair apparaat.

De tweede les is: het is prima om tijdelijke verhogingen van de defensie-uitgaven te betalen met wat hogere schulden. Bijvoorbeeld bij acute nood- en oorlogssituaties. De lasten worden uitgesmeerd over de tijd en verdeeld over verschillende generaties. Maar het is twijfelachtig hoe tijdelijk de budgetverhogingen van defensie daadwerkelijk zullen zijn. Dat geldt mogelijk niet voor het tijdelijk inlopen van militaire achterstanden.

De derde les is: gebruik de staatsschuld vooral om de lasten en lusten van een grotere defensiemacht eerlijk(er) te verdelen over verschillende generaties. Maar ook om schommelingen in belastingdruk over de tijd te voorkomen, want die leiden tot welvaartsverliezen.

Een blanco cheque voor defensie

Het ligt ook dan niet voor de hand om de defensierekening door te schuiven naar de toekomst. Huidige generaties profiteren namelijk direct van de grotere militaire veiligheid, en het is billijk als zij daaraan bijdragen. Het is economisch evenmin verstandig om te wachten met belastingverhogingen als die onvermijdelijk zijn.

De vierde les is: overheidsinvesteringen met een publiek financieel rendement mogen met staatsschuld worden gefinancierd. Maar dit geldt maar in zeer beperkte mate voor defensie. De extra innovatie die ook wordt uitgelokt, zal nooit voldoende zijn om ook maar een fractie van de kosten te dekken.

De belangrijkste conclusie is daarom dat meer defensie vooral moet worden betaald door te bezuinigen of de belastingen te verhogen. Geopolitieke angst was geen goede raadgever. Europese NAVO-landen hebben een blanco cheque voor defensie uitgeschreven. Dat is onverantwoordelijke geldsmijterij. En niemand weet nog hoe de rekening gaat worden betaald.

TELEGRAAF