Struikelde het kabinet op 200 oorlogskinderen per maand of op een
Geheime stukken over eindvoorstel Rutte: hierop brak het kabinet
ERIC VRIJSEN 23 juli
De spindoctors van de coalitiepartijen draaiden in de eerste week van juli overuren. Het kabinet-Rutte IV stond op omvallen door een conflict over het verscherpen van het asielbeleid. Volgens D66 en ChristenUnie had VVD-premier Mark Rutte tijdens het beraad van woensdagavond 5 juli de overige bewindslieden ‘verbijsterd’ met een dreigement om het in de eerstvolgende ministerraad tot een stemming te laten aankomen. Dat zou een krachtmeting zijn geworden die slechts tot twee dingen kon leiden: D66 en ChristenUnie slikken hun bezwaren in óf het kabinet valt.
Dat laatste gebeurde twee dagen later, op 7 juli. Maar waarop is dat kabinet nu eigenlijk gestruikeld? Wat was het eindvoorstel van premier Rutte? Slikken of stikken, maar waar ging het precies over?
YESILGÖZ VERSTREKTE NIET HET BRISANTE EINDVOORSTEL VAN RUTTE
Op maandag 10 juli – Rutte had inmiddels bij de Koning het ontslag van zijn kabinet aangeboden en maakte bekend dat hij na de verkiezingen van november uit de politiek zou vertrekken – drongen de Kamerfracties aan op het verkrijgen van informatie over de mislukte besluitvorming in het kabinet. Minister Dilan Yesilgöz (VVD) van Justitie stuurde toen in totaal 46 documenten naar het parlement. Het ging om samenvattingen van relevante adviezen, vergelijkingen met het asielbeleid van andere EU-landen en beknopte weergaven van ideeën om de asielinstroom te reguleren.
RUBEN BREKELMANS (VVD) OVER ASIEL: ‘ER MOET IETS STEVIGS GEBEUREN’Maar het brisante ‘eindvoorstel’ van Rutte zat daar niet bij. In een begeleidende brief aan het parlement schreef Yesilgöz dat dergelijke stukken geheim moeten blijven: ‘Als stukken inzicht kunnen bieden in – al dan niet daadwerkelijk in de onderhandelingen ingebrachte en al dan niet nadien gehandhaafde – interne standpunten van de aan de onderhandelingen deelnemende partijen doet openbaarmaking daarvan afbreuk aan de bescherming van de vertrouwelijkheid waarin deze standpunten zijn geformuleerd. Ook wanneer dit achteraf gebeurt. Het zou in de toekomst het vrijelijk uitwisselen van opvattingen en het verkennen van mogelijke overeenkomsten bemoeilijken.’
200 KINDEREN OF EEN STAD ALS DEVENTER
Daardoor bleef vaag waarop het kabinet nu precies brak. Een noodstop op gezinshereniging? In kringen van ChristenUnie en D66 werd gezegd dat Rutte zijn kabinet liet vallen op ‘slechts 200 oorlogskinderen’. VVD en CDA beweerden dat het ging om het beperken van ‘een migrantenstroom met de omvang van een stad als Deventer’.
EW wist de hand te leggen op het eindvoorstel van Rutte. Na wekenlange discussies probeerde hij een akkoord te forceren. Het stuk heet ‘Voorstel MP voor voorwaarden gezinshereniging subsidiair beschermden’. Het is geen uitgesponnen compromistekst. Eerder is het een beknopt, schematisch overzicht van pijnpunten, bijna een tabel van uitgangspunten en juridische principes.
RUTTE BOUWT ARMSLAG IN
Rutte zag het overduidelijk als een compromis. Hij onderstreept: ‘Aansluiting zoeken bij de systematiek van EU-regelgeving.’ Ook bouwt hij nog wat armslag in voor zijn coalitiepartners, want: ‘Alle voorstellen mits na toetsing komende maanden blijkt: juridisch houdbaar; binnen de verdragen, binnen het Europees wettelijk kader; uitvoerbaar.’
Vergelijking van het uiteindelijk niet gepruimde voorstel van Rutte met de stukken die Yesilgöz openbaarde, laat zien hoe ver VVD, CDA en aan de andere kant D66 en ChristenUnie elkaar genaderd waren. Het belangrijkste was dat er een twee-statusstelsel zou komen. Er zou weer onderscheid worden gemaakt tussen reguliere asielzoekers (die de vluchtelingenstatus verdienen) en ‘subsidiair beschermden’. Tot 1 april 2000 werd ook al dit onderscheid gemaakt. Maar toen werd de Vreemdelingenwet van Job Cohen (PvdA) van kracht en verviel het verschil tussen – plat gezegd – vluchtelingen en oorlogsgetroffenen.
Rutte grijpt in zijn voorstel dus terug op het oude onderscheid tussen de twee groepen. De eerste groep (vluchtelingen) mocht van hem alle huidige rechten behouden. De tweede groep van ‘subsidiair beschermden’ echter, zou minder rechten en een versoberde opvang krijgen. Een van de drie uitgangspunten van Rutte was immers: ‘Voorkomen dat Nederland aantrekkelijker is dan omringende landen.’
Vluchtelingen zijn vreemdelingen die in eigen land ‘gegronde vrees hebben voor vervolging op grond van ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep’. Zo zijn islamitische Iraniërs die zich tot het christendom bekeren in eigen land hun leven niet zeker. Zij worden hier erkend als vluchteling.
Subsidiair beschermden zijn mensen die hier naartoe komen met het verhaal dat ze niet kunnen terugkeren, omdat er ‘zwaarwegende redenen zijn dat zij dan schade lopen’, variërend van doodstraf, executie, foltering of vernederende straffen. Dit geldt bijvoorbeeld voor vrijwel alle Syriërs. Zij mogen hier blijven.
Het eindvoorstel van Rutte had alleen betrekking op de ‘subsidiair beschermden’. Voor deze groep – de laatste jaren vaak vier keer zo groot als de groep reguliere asielzoekers – moest Nederland een minder aantrekkelijke bestemming worden en dan vooral door strengere voorwaarden te stellen aan het laten overkomen van familieleden. Vandaar de titel van Ruttes voorstel: ‘Voorwaarden gezinshereniging subsidiair beschermden’.
RUTTE DOET CONCESSIE: FAMILY LIFE
Eerder was in het beraad van het bewindsliedenoverleg al min of meer afgesproken dat de gezinshereniging zou worden beperkt tot het ‘kerngezin’: een vader mag zijn vrouw en minderjarige kinderen laten overkomen. Als een kind hier is, mogen de ouders, broertjes en zusjes ook hier naartoe. Dit werd nog uitgebreid met meerderjarige kinderen.
HET TELEFOONTJE VAN KAAG DAT HET LOT VAN RUTTE BEZEGELDERutte doet in zijn eindvoorstel nog een concessie aan D66 en ChristenUnie: ‘Altijd het vangnet van art 8 EVRM (family life)’. Dit slaat op artikel 8 van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens: het recht op een familieleven. Het komt erop neer dat – ook in het voorstel van Rutte – opa’s en oma’s, ooms en tantes het recht behouden om zich met hun kleinkinderen, neefjes en nichtjes te herenigen als ze ooit met die minderjarige kinderen onder één dak leefden. Dit is een niet geringe handreiking van Rutte, want in veel herkomstlanden is de ‘extended family’ (drie of meer generaties) praktijk.
MINIMUMLOON EN ZIEKTEKOSTENVERZEKERING VEREIST
Rutte stelde ook ‘een middelenvereiste op het niveau minimumloon’ voor. Ouders zouden hun kinderen dus alleen mogen laten overkomen, indien hun inkomen 1.408 euro per maand (1.994euro voor partners) bedraagt. Ook moet er een ziektekostenverzekering zijn. Uit de openbaar gemaakte stukken blijkt de achtergrond van het ‘middelenvereiste’: het gaat er niet om drempels op te werpen. Vooral is het de bedoeling dat wie toegelaten wordt, zich snel op de arbeidsmarkt begeeft, zodat hij op die manier de hereniging met het eigen gezin kan bevorderen.
HUISVESTING VEREIST, UITKERINGEN VERSOBEREN
Verder formuleerde Rutte een ‘huisvestingsvereiste’: de gezinsherenigers van de subsidiair beschermden mogen niet meer rekenen op huisvesting of opvang in een asielcentrum. Ze moeten eerst zelf huisvesting hebben, voordat hun familieleden overkomen. Rutte volgt hier het voorbeeld van Oostenrijk, waar vreemdelingen er niet op hoeven te rekenen dat de overheid hun zomaar een woning toewijst.
Op welke sociale voorzieningen mogen de herintreders rekenen? Rutte wil die versoberen en wil – in navolging van andere EU-landen – ‘beperken tot de meest fundamentele prestatie’. Dit laatste is een EU-definitie en het houdt in dat de bijstand tot het laagste niveau wordt teruggebracht. Maar het niveau wordt niet lager dan waarop eigen ingezetenen minimaal kunnen rekenen. Rutte schrijft: ‘Dit betekent gelijkgesteld aan de minimumbijstand aan de eigen ingezetenen.’
Wel moeten de integratievoorzieningen voor de nareizigers van subsidiair beschermden worden versoberd, terwijl tegelijkertijd de inburgeringseisen blijven gelden. Ze moeten dus op eigen kracht integreren. Ze krijgen geen integratiecursus van de overheid opgedrongen.
ADVOCATENHULP MOET VERMINDEREN
In het beraad tussen de bewindslieden werd wekenlang gesproken over de (gratis) advocaat die vreemdelingen krijgen en over het beperken van hoger beroepsmogelijkheden. Er werd al langer gespeeld met de gedachten om advocaten een lager tarief uit te betalen, indien zij kansloze asielzoekers bijstonden. Ook werd geopperd een ‘no cure, less fee’ in te voeren. Als zij aan afgewezen asielzoekers weinig verdienen, zouden advocaten zich wel concentreren op echte vluchtelingen, was de gedachte.
Rutte rept hier niet over in zijn eindvoorstel. Volgens een direct betrokkene uit de coalitie hadden D66 en ChristenUnie al geaccepteerd dat de rechtshulp aan asielzoekers substantieel zou worden verminderd. Dat lag vooral D66 zwaar op de maag.
HET VENIJN IN ÉÉN REGEL: WACHTTIJD 2 JAAR
Het venijn van Ruttes voorstel zat hem ten slotte in één regel halverwege het document. Daar staat heel koel: ‘Wachttermijn gezinshereniging: 2 jaar.’ In wezen was dit ook een versoepeling van wat de minister-president en zijn VVD eerder wilden. Zij hadden de rechten van de ‘nareizigers’ in Nederland vergeleken met de rechten voor diezelfde categorie in Duitsland, België, Frankrijk, Oostenrijk, Zweden en Finland. In Oostenrijk geldt een wachttijd van 3 jaar, voordat subsidiair beschermden familieleden mochten laten overkomen. Duitsland werkt met een maximum van duizend vergunningen voor gezinshereniging per maand. Daarbij wordt gekeken naar de gezinnen die al dan niet prioriteit verdienen.
In de slotdagen van het kabinet lijkt er een compromis te ontstaan: er kan misschien net als in Duitsland een quotum, een maximum aantal nareizigers, worden ingevoerd. Het aantal zal 200 per maand bedragen, dat is proportioneel ten opzichte van het vijf keer grotere Duitsland. Selectie van de 200 nareizigers per maand zal plaatshebben ‘op humanitaire gronden plus het huisvestingscriterium’.
RUTTE HOUDT HET SIMPEL
Rutte denkt die woensdag 5 juli dat de coalitiepartners zijn eindvoorstel zullen slikken. Hij houdt het simpel: wachttijd 2 jaar. Hij wil de uitvoerende diensten zoals IND en COA niet al te veel extra werk bezorgen. Hij schrijft: ‘Aan sluiten bij bestaande aanpak regulier vereenvoudigt de uitvoering.’ En: ‘Hoe meer voorwaarden, hoe meer intensieve toetsing (en mensen en middelen) nodig.’
Rutte geeft nog wat ruimte door toe te voegen: ‘Van belang rekening te houden met de specifieke situatie van subsidiair beschermden en het evenredigheidsbeginsel.’ De landsadvocaat moet dit nader onderzoeken. Het evenredigheidsbeginsel houdt in dat een overheidsmaatregel geen onevenredige schade mag opleveren voor individuele personen.
RUTTE WAS DRIE WEKEN TEVOREN GEWAARSCHUWD
Volgens een van zijn tegenspelers in de coalitie had Rutte beter moeten weten. Hij wist dat zo’n toevoeging onvoldoende was om de partners de 2 jaar wachttijd door de strot te duwen. ‘Mirjam Bikker (fractieleider ChristenUnie) was drie weken tevoren al naar het Torentje gegaan met de mededeling dat zij en haar partij zoiets nooit konden accepteren.’
Er werd nog een dag koortsachtig overlegd over een alternatief plan om de asielstroom te beperken. VVD-staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) werkte aan een tijdelijke noodstop in het geval dat Ter Apel en Cranendonck werden overstroomd. Het leidde tot niets. Rutte handhaafde zijn voorstel, maar bracht het niet meer in stemming. Het kabinet viel 7 juli, kort na 20.00 uur.
ELSEVIER
0 reacties :
Een reactie posten