Is Sigrid Kaag een politiek genie en zijn haar uitspraken en daden onderdeel van een ingenieus plan om premier te worden? Of is ze een politieke amateur die de formatie een half jaar lang onnodig heeft opgehouden? De laatste indruk overheerst.
Carla Joosten 7-10-2021
De nieuwe editie van EW bestelt u snel en eenvoudig online. Op werkdagen voor 15.00 uur besteld, morgen bij u op de mat. Wilt u losse edities van EW bestellen?
Dat kan via onze webshop (gratis verzending)
Carla Joosten
Nieuw leiderschap, de slogan van de verkiezingscampagne van D66-leider Sigrid Kaag, is als een boemerang bij haar teruggekomen. Er zijn genoeg kiezers die Kaag (59) nog steeds het voordeel van de twijfel gunnen. En het nieuwe leiderschap duidelijk terugzien in haar optredens en gemaakte keuzes.
Voor andere kiezers is haar nieuwe leiderschap een raadsel geworden. Een knappe prestatie dat ze bij de verkiezingen D66 wist te promoveren tot tweede partij van het land, maar wat nu? Ze gedraagt zich nog steeds als een politieke buitenstaander. Dat kan verfrissend zijn, maar het leidt vooral tot verzuurde persoonlijke verhoudingen en vertraging van de formatie.
Als het geen meesterzetten zijn op het politieke schaakbord, zijn het politieke missers. Dertien op een rij.
1.
De eerste misser dateert van voor de verkiezingen, maar zou pas erna bekend worden. Kaag werd gedurende haar ministerschap voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking enkele jaren gevolgd door een tv-ploeg van de VPRO. Of ze leider van D66 zou worden, was nog niet bekend toen de voorbereidingen in 2018 begonnen. Uiteindelijk werd Sigrid Kaag: Van Beiroet tot Binnenhof op 3 januari, tien weken voor de verkiezingen, uitgezonden. In juni openbaarde GeenStijl dat D66-campagneleider tevens Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma het eindproduct wel erg ingrijpend had willen aanpassen. Veel meer dan gebruikelijk is in het verkeer tussen media en politici.
Zo wilde hij af van het beeld van Kaag die zonder autogordel op de achterbank zat. En: ‘Er moet echt iets in de documentaire over haar idealen, over het waarom van de stap die ze zet,’ schreef hij namens Kaag aan de makers.
Lees deze blog van Afshin Ellian: Morele superioriteit Kaag en NPO aan diggelen na D66-propagandadocumentaire
Wat van de documentaire bleef hangen was Kaags vraag ‘Wie zijn die mensen?’, gesteld aan haar politiek adviseur toen ze peilingen bespraken. Ze doelde op potentiële stemmers op Thierry Baudet, wiens Forum voor Democratie het in 2019 beter deed dan D66. De uitspraak is vergeleken met die van presidentskandidaat Hillary Clinton over ‘deplorables’, deerniswekkende mensen die op Donald Trump zouden stemmen, en zou Kaags afstand tot ‘gewone mensen’ illustreren.
2.
In de campagne voor de Kamerverkiezingen op 17 maart kroop Kaag hoog in de boom met de slogan ‘Nieuw leiderschap’, die dankzij een royale sponsor met Kaags stralende beeltenis in advertenties opdook. De kosmopolitische nieuwkomer zou de politiek eens even vernieuwen. Weg met de Haagse spruitjeslucht. Maar voortaan zou Kaag ook langs haar eigen meetlat worden gelegd.
3.
Kaag etaleerde zichzelf als de grote winnaar van de verkiezingen, maar maakte van meet af aan een verkeerde inschatting van de uitslag. Ze klom 17 maart op tafel en maakte een overwinningsdans. D66 ging van 19 naar 24 zetels, de VVD van 33 naar 34: tien meer. Al snel sprak ze over haar wens van een zo ‘progressief mogelijke coalitie’. Met PvdA en GroenLinks, en zonder ChristenUnie (CU). Maar ‘progressief’ – inclusief SP – had elf zetels verloren. Daarbij staken de vijf zetels winst van D66 mager af. Bovendien had de zittende coalitie – met CU – twee zetels gewonnen. Wat zelden voorkomt.
4.
De aanstelling van collega-minister en partijgenoot Kajsa Ollongren als verkenner in de eerste fase van de kabinetsformatie, was Kaags eerste fout in de beginfase van de kabinetsformatie. Een verkenner of informateur die zelf in het kabinet zit, heeft onvoldoende afstand tot het Binnenhof.
Na het nieuws dat ze positief was getest op corona liep Ollongren 25 maart met haar aantekeningen leesbaar onder de arm het Binnenhof op. Een foto onthulde de opmerkelijke aantekening ‘Omtzigt, functie elders’ die later explosief zou blijken. De keuze van de drukbezette verkenner bleek ongelukkig.
Het beruchte debat op 1 april over de aantekening ‘Omtzigt, functie elders’ op Ollongrens papieren, leek te gaan over het wegpromoveren van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt door VVD-leider Mark Rutte. Dat Rutte zich niet kon herinneren überhaupt over Omtzigt te hebben gesproken terwijl het punt wel op papier stond, was de lont voor een politieke thriller. Het bleek uiteindelijk te gaan om een mededeling van Rutte aan het CDA dat hij en de VVD juist geen bezwaar hadden tegen een ministerschap van Omtzigt, mocht het CDA hem kandideren, zoals Hoekstra in de verkiezingscampagne opperde. Dus niks blokkeren van Omtzigt.
In het debat erover was PVV-leider Geert Wilders de ervaren Binnenhof-dompteur. Hij schiep een sfeer waarin Rutte als grote leugenaar fungeerde. De onervaren Sigrid Kaag en haar al even onervaren CDA-collega Wopke Hoekstra lieten zich meeslepen. Op verheven toon sprak Kaag Rutte toe. ‘Hier scheiden onze wegen. Want in de politiek en in het leven heeft een mens hopelijk een goede gezondheid, maar het grootste goed is de individuele integriteit, voor de woorden kunnen staan.’
Kaag steunde niet Wilders’ motie van wantrouwen tegen Rutte, maar diende met Hoekstra een motie van afkeuring in. Minder vergaand, maar desondanks zei Kaag: ‘Ik zou zelf niet doorgaan, maar ik ben een ander mens.’ De uitspraak zou later als een bom in haar gezicht ontploffen (zie misser 9).
Uit de motie blijkt nog eens het amateurisme van de onervaren Kaag, want de motie was woordelijk gericht tegen een andere fractievoorzitter (Rutte). Dat was nog nooit vertoond in het parlement, en terecht, want de Tweede Kamer kan alleen bepalen of een bewindspersoon moet opstappen. Niet of een ander Kamerlid, in dit geval de winnaar van de verkiezingen, weg moet.
6.
‘Nee, een auto die je parkeert, gaat ook roesten als je ’m niet rijdt. We moeten voortgang boeken.’ Dat zei Kaag 10 juni na overleg met informateur Mariëtte Hamer en Gert-Jan Segers (ChristenUnie). In Rutte III was besloten medisch-ethische kwesties als abortus en voltooid leven te parkeren omdat coalitiepartners D66 en ChristenUnie op die punten tegenover elkaar staan.
Van haar uitspraak bleef hangen dat ze de ChristenUnie vergeleek met een roestige auto. Leider Segers zei dat hij zich ‘geen geparkeerde auto’ voelt. Als hij Kaag was zou hij ‘nog even een stukje doorrijden’ en ‘op zoek gaan naar een beter functionerende auto’, zo citeerde het AD hem.
Kaag is trouwens best tevreden over de samenwerking met de ChristenUnie. Zo bewerkstelligden de partijen het kinderpardon. ‘En we denken hetzelfde over armoede, het belang van onderwijs, verduurzaming en de klimaatopdracht. Maar op medisch-ethisch gebied heeft vier jaar lang alles stilgestaan. En dat is ook een kernpunt van D66. Denk aan embryo’s kweken, meerouderschap, familierecht. Emancipatie. Ik zie daar geen toenadering,’ zei Kaag. Dus wilde ze van de partij af. Dat mag, maar een collega-partij zo afserveren, is grof. In het kleine Nederland komen partijen elkaar altijd weer tegen. Zeker de middenpartijen.
7.
Vrienden van Kaag met lange ervaring in de politiek vonden het niet handig dat ze in mei van Stef Blok (VVD) het ministerschap van Buitenlandse Zaken overnam. Dan ben je steeds net in het buitenland als in Den Haag een politieke crisis is. Het was haar verre voorganger Hans van Mierlo, ook D66-leider én minister van Buitenlandse Zaken, vaak overkomen.
Eenmaal op deze post, ontging haar vervolgens wat de opmars van de Taliban in Afghanistan kon betekenen voor het consulaire werk van Nederland in de hoofdstad Kabul. En ze besefte onvoldoende dat ze politiek verantwoordelijk was voor het ambtelijk apparaat dat uitvoering moest geven aan dat consulaire werk (paspoorten en visa vertrekken).
Dat ze hierdoor in moeilijkheden zou kunnen komen, had ze te laat in de gaten. In de Tweede Kamer had ze niet door dat de aanvallen van D66 op staatssecretaris voor Asiel Ankie Broekers-Knol (VVD) en minister van Defensie Ank Bijleveld (CDA) ook haar konden raken.
D66-Kamerlid Salima Belhaj maakte zich sterk voor de evacuatie van de tolken. Bijleveld en Broekers lagen onder vuur. Kaag dacht dat ze in de Kamer alleen vragen over ‘de Amerikaanse positie’ en de ‘situatie in Afghanistan’ hoefde te beantwoorden. Partijgenoten lekten naar het AD dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst de evacuatie bemoeilijkte. Daarmee de schuld op Broekers afschuivend. Maar het zijn Kaags ambassademedewerkers die ter plaatse visa verstrekken.
Collega’s in het kabinet waren woedend. Het waren Kaags ambtenaren die geen overzicht hadden. En het was Kaag die vond dat de hele extended family van evacués naar Nederland moest komen.
8.
In haar, door EW georganiseerde, HJ Schoo-lezing van 6 september haalde Kaag uit naar Rutte zonder hem te noemen. ‘Leiderschap is voor mij het tegenovergestelde van regelen en ritselen zonder visie. “Waar het visioen ontbreekt, verwildert het volk,” staat in de Spreuken. Als je de politieke managers te lang hun gang laat gaan, als politiek niet langer als middel wordt gezien maar als doel op zich, als beheren en accommoderen zijn uitgegroeid tot hoogste ideaal, betaalt de samenleving daarvoor de hoogste prijs.’ En ze concludeerde ook nog even dat de overheid al twee decennia niets groots tot stand had gebracht, waarmee ze het tijdperk Rutte – elf jaar premierschap – bij het vuilnis zette.
De roeping van mijn generatie
Wilt u de volledige, geannoteerde tekst van de HJ Schoo-lezing 2021 van Sigrid Kaag ontvangen, bestel dan de boekuitgave voor € 12,95 in de webshop via www.ewmagazine.nl/HJSchoo2021, of bel op werkdagen tijdens kantooruren 020-8947553.
Net als ’s lands decennia oude bestuurscultuur. ‘Als me iets is opgevallen in de jaren nadat ik terugkwam naar Nederland, is het wel dat politiek hier wordt bedreven door koffie te drinken, relaties te managen, en binnenskamers spelletjes te spelen met partijpolitieke emotie. Het lijkt politieke noodzaak, maar of het wenselijk is – en of je er iets mee bereikt – is de grotere vraag.’ Relaties managen? Dat doet Rutte dag in dag uit. Hoezeer Kaag misschien ook de waarheid benaderde, om in een lopende kabinetsformatie zo uit te halen naar de leider van de grootste partij en onvermijdelijke regeringspartner, is niet productief. Zeker in een formatie die al stagneert. Rutte zweeg.
9.8.
De Kamer nam op 15 september een motie van afkeuring aan tegen haar en Bijleveld wegens de chaotisch verlopen evacuatie van helpers van Nederland in Afghanistan. Door Kaags eerdere duiding van de motie van afkeuring tegen Rutte kon ze niet anders dan aftreden. Pakweg een uur van tevoren informeerde ze de premier. Bij haar aankondiging in de Kamer 16 september zat Bijleveld achter haar. Die wist van niks en kon haar gezicht amper in de plooi houden. Of het nou hooghartig was, vals of een beginnersfout van Kaag, om een collega in hetzelfde schuitje onwetend te houden, is oncollegiaal. Meteen vonden critici dat Bijleveld ook moest gaan. Een dag later trad ook zij af.
Lees meer over de besprekingen op landgoed De Zwaluwenberg: Na uitblijven doorbraak gaat formatie even op informele wijze verder
Op 18 en 19 september staken Rutte, Kaag en Hoekstra in informele kleding de koppen bij elkaar op landgoed De Zwaluwenberg in Hilversum. Bedoeling was er te overnachten, maar Kaag ging naar Den Haag terug om thuis te slapen. Een gemiste kans om aan de onderlinge verhoudingen te werken.
Op dinsdag 28 september strooit D66 het verhaal rond dat de coalitievorming mislukte doordat informateur Remkes ‘warrig’ en onder invloed van alcohol was. Een bizarre aantijging, die ook in D66-kring verkeerd viel. D66 trok haar verhaal terug. Daarop rolden de namen van de D66-voorlichters en het prominente Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma door de media als de verspreiders van – zoals Remkes het noemde – ‘flauwekul’. Kaag maakte alleen in de achterkamer excuses. Wist ze vooraf niet dat ‘de borrelroddel’ werd uitgevent? Natuurlijk wel. Zo’n operatie wordt intern voorbereid. En als ze het niet wist, heeft ze geen controle over de eigen staf.
Informateur Johan Remkes (VVD) schetst op woensdag 29 september een kabinetsvariant waarin ook een rol is weggelegd voor partijen die niet aan de coalitie deelnemen. Kaag vergelijkt de variant met een tennisclub. Je kunt echt lid worden, slapend of alleen af en toe een baan huren, legt ze uit aan negen aanwezige fractieleiders. Dat ze even later de door haar zo gewenste coalitiepartners GroenLinks en PvdA laat vallen – voor hen bestond dat aparte clublidmaatschap niet – veroorzaakte een schok. Kaag had de twee van de tennisbaan geslagen ten gunste van de ChristenUnie. Ze gaf wel toe. Dit was een nederlaag voor D66. De door Kaag gewenste progressieve coalitie zou waarschijnlijk uitdraaien op eentje met een ‘progressief randje’.
Kaags laatste oprisping dateert van dezelfde dag dat ze de tennisbaan in het spel bracht. In het gezelschap viel op dat ze op haar iPad aan het shoppen was. Het haalt de krant en Kaag twittert twee dagen later: ‘ Deze week in een korte pauze van mijn drukke baan deze kussens voor de slaapkamer van de kinderen besteld. Blij mee!’
0 reacties :
Een reactie posten