Blunderende Kaag zit toch nog gebeiteld in muurvaste formatie

Informateur Johan Remkes luidde de noodklok. De formatie zit muurvast en het moddergooien is al begonnen, analyseert Eric Vrijsen. Een extraparlementair kabinet is de laatste hoop, ook al leunt dat meer op linkse dan op rechtse partijen getuige de overgebleven gesprekspartners van Remkes.

29-9-2021

Het moddergooien is begonnen. De Telegraaf haalt woensdag D66-bronnen aan die informateur Johan Remkes (VVD) warrig optreden verwijten, omdat hij te veel dronk. De bewering werd ingetrokken, maar het venijn blijft hangen. Kennelijk geloven de partijen er niet meer in en steken ze hun energie in het afschuiven van de schuld voor de mislukte kabinetsformatie.

Verkiezingsuitslag was duidelijk, maar Kaag wilde niet door met oude coalitie

Treurig, de verkiezingsuitslag leverde een duidelijke meerderheid en zelfs winst op voor de zittende coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Per saldo boekten ze een kleine winst. D66-leider Sigrid Kaag zag het anders. Zij wilde per se de verliezende partijen PvdA en GroenLinks aan boord. Met landsbelang had dat niks te maken. Kaag noemde het een kwestie van ‘vernieuwing’ en zeker achteraf blijkt dat het haar vooral te doen was om partijbelang.

Lees ook: Kabinet in staat van ontbinding

VVD-leider Mark Rutte gaf haar die ruimte. In plaats van de overwinning op te eisen en meteen een ‘doorstart’ van zijn kabinet te eisen, stond hij toe dat twee verkenners van D66 en VVD aantraden. Eentje liet per abuis haar aantekeningen fotograferen – met daarop ‘Omtzigt functie elders’ – en toen had je de poppen aan het dansen. Een proces kwam op gang dat de verhoudingen vergiftigde en sindsdien is het alleen maar erger geworden.

Zondag leek Kaag een concessie te doen. Ze zou ChristenUnie niet langer blokkeren. Maar binnenskamers was daar weinig van te merken. De mogelijkheden voor een meerderheidskabinet waren al uitgeput, nu was zelfs de kans op een minderheidskabinet verkeken. Waarom?

Partijen zijn te nerveus voor minderheidskabinet

Kaags concessie bleek geen concessie. Verder leek het – na het begrotingsdebat van vorige week waarin de middenpartijen het eens werden over extra uitgaven ten koste van lastenverlichting voor het bedrijfsleven – dat een minderheidskabinet kans van slagen had, maar bij nader inzien worden alle partijen nerveus. In een half jaar tijd zijn moties van afkeuring aangenomen tegen premier Mark Rutte, tegen het kabinet en dan in het bijzonder tegen de ministers Kaag (Buitenlandse Zaken) en Ank Bijleveld (Defensie). Onder deze omstandigheden wordt iedereen voorzichtig en durft niemand over zijn schaduw te springen.

Informateur Remkes luidt nu de noodklok. Hij spreekt woensdag vanaf half 12
’s morgens met negen partijen: VVD, D66, CDA, PvdA, GroenLinks, ChristenUnie, SGP, Volt en ex-50Plus Lianne den Haan. Remkes denkt aan een ‘extraparlementair kabinet’, want ‘traditionele’ mogelijkheden zijn er niet meer.

Remkes nodigt rechtse partijen niet uit

Extraparlementair wil zeggen dat het kabinet niet onder een vast contract staat bij een Kamermeerderheid. Er is géén Regeerakkoord. De ministers zijn partijpolitieke freelancers. Ze zitten niet vanwege hun partijkaart in het kabinet, maar omdat ze ergens verstand van hebben en met zulke goede voorstellen komen dat ze genoeg Tweede en Eerste Kamerleden kunnen overtuigen. Het is een terugkeer naar het gezonde principe van ‘de regering regeert, de Kamer controleert’. Het beëindigt een situatie waarin ministers beleid moesten uitvoeren waar ze zelf niet achterstonden.

Vanuit rechts oogpunt gezien is een extraparlementair kabinet een methode om de zetels van PVV, JA21 en de restanten van FVD te benutten om bijvoorbeeld te kiezen voor kernenergie als klimaatoplossing, of om het migratiebeleid aan te scherpen. Maar PVV, JA21 en Wybren van Haga zijn woensdag niet uitgenodigd bij Remkes. Waarom niet, werd niet meegedeeld. In het geval van PVV ligt dat waarschijnlijk aan het feit dat Geert Wilders het niet eens was met de benoeming van Remkes als formateur. De PVV-leider roept al maanden om nieuwe verkiezingen. Aan tafel bij Remkes zou Wilders zich niet plotseling van zijn constructieve kant laten zien.

JA21 en Van Haga echter stemden voor de motie op grond waarvan Remkes wordt benoemd als informateur. Waarom schuiven zij dan niet ook aan bij Remkes? JA21 beloofde tijdens de campagne: ‘Wij houden Rutte op rechts.’ Bovendien kunnen in de Eerste Kamer de zeven zetels van deze partij – die daar overigens ‘Fractie Nanninga’ heet  – van cruciaal belang blijken.

Extraparlementair kabinet zal steun vooral op links zoeken

Lees ook: Hakken uit het zand in kabinetsformatie

Vanuit de wandelgangen klinkt door dat Kaag dit niet wil. Joost Eerdmans (JA21) heeft zich volgens D66 onmogelijk gemaakt door in een eerder Kamerdebat drie voorwaarden te verbinden aan steun voor een minderheidskabinet: een referendum over de euro; het schrappen van het Klimaatakkoord en het sluiten van de grenzen voor migranten. Van zo’n partij wil Kaag niet afhankelijk zijn.

Een eventueel extraparlementair kabinet zal dus vooral ter linkerzijde om parlementaire steun moeten bedelen. Tenzij het een kabinet wordt zonder D66. Gezien de beginnersfouten van partijleider Kaag en de misère die daardoor ontstond, is een D66-loze coalitie misschien de allerlaatste kans om de zaak nog uit het slop te trekken.

Maar zonder D66 wordt het voor VVD’er Rutte te avontuurlijk. VVD, CDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie hebben samen 70 zetels. Dan willen de linksen steun zoeken bij de SP. De anderen zoeken het bij JA21 en SGP. Recept voor rampen. Als extraparlementair een optie is, dan met een ‘romp’ van VVD, CDA en in elk geval D66.  Kaag zit voorlopig gebeiteld.

ELSEVIER