door Paul Frijters, emeritus-hoogleraar Welzijnseconomie aan de London School of Economics.
Wanneer de coronawaan ten einde komt is er de wederopbouwvraag. In algemene lijnen is wel duidelijk wat er zou moeten gebeuren: herstel van de rechtsstaat, van het MKB, van onafhankelijke media, van directe mentale gezondheidszorg, van normaal sociaal verkeer, van vrij binnenlands en buitenlands verkeer, etc. Zelfs de huidige politici zouden daarin de voor de hand liggende keuzes maken als ze uit hun waan komen. Sommige dossiers zijn echter niet zo voor de hand liggend en werpen lastige vragen op. Ik heb niet alle antwoorden en wil er een drietal gewoon maar openlijk stellen.
De leerachterstand en sociale achterstand van kinderen
Bijna de hele kinderbevolking is maanden thuis gehouden met gebrekkige scholing, en aan de onderkant zijn ze er zelfs op achteruit gegaan. Zelfs toen scholen weer open gingen waren er frequente onderbrekingen en met alle maskers en angst ook zeker geen normaal sociaal verkeer. Dit heeft enorme en goed gedocumenteerde schade opgeleverd aan een hele generatie Nederlandse kinderen, aangekaard door de onderwijsinspectie en anderen[1]. De PO-raad spreekt dus van twee tot drie jaar bijles en langdurige zorgbehoefte.[2]
Wat gaan we daaraan doen als land wanneer de bevolking uit de waan is gekomen en verschrikt naar de eigen kinderen kijkt? De Universiteit van Utrecht heeft er een heel team op gezet, hoewel ik hun wat tam vind als het op het aanspreken van de politici gaat die de besluiten hebben genomen.[3] Het is helaas niet een simpel geval van ‘dat halen ze wel weer in’ want lichamelijke en geestelijke processen zijn natuurlijk gewoon wel doorgegaan in tijden de waan. Velen hebben belangrijke momenten in hun pubertijd, in hun taalvorming, en hun sociale ontwikkeling gemist. Die krijgen ze nooit meer terug. In plaats van zinnige kennis hebben we miljoenen kinderen met angstbeelden, verslechterende taal, en verminderde sociale vaardigheden gecreëerd.
De opgave is er dus niet alleen een van bijspijkeren, maar ook proberen gedane schade en disfunctionele gedragingen er weer uit te krijgen. Daarvoor moeten kinderen in het reine kunnen komen met het onrecht hun aangedaan, en ook een redelijk beeld krijgen van hoe hun toekomst toch nog zonnig kan zijn: we kunnen jongeren niet vertellen dat er toevallig iets raars gebeurde maar dat ze het met een jaar verkeerde kennis toch ook wel redden. Er moet verwerking en perspectief geboden worden.
Idealiter zouden de volwassenen massaal sorry moeten zeggen naar hun kinderen en uitleggen waarom ze massaal zo stom waren. Dat zou helpen in het verwerkingsproces van kinderen. Als dat er niet in zit, moet toch minimaal een algemeen verhaal aangehangen worden waardoor kinderen niet meer bang hoeven te wezen. Alleen echt wrede monsters willen kinderen tot in lengte der dagen angstig blijven houden voor iedereen anders.
Ook moet er een soort ‘extra tijd’ mogelijk gemaakt worden om in halen, wat structurele aanpassingen vereist zoals ‘examenherkansingen’. Bijspijkerlessen zullen vooral aan de onderkant vrij massaal aangeboden moeten worden, wat dan in samenspraak met ouders zal moeten die dus ook uitgelegd moet worden waarom ze zo in de steek gelaten zijn en wat het betekent om weer op peil te komen.
Hoe de sociale achterstand goed te maken is ook een lastige vraag. Wat doe je met vele honderdduizenden, wellicht miljoenen, die in feite verkeerd sociaal gedrag aangeleerd hebben? Wat doe je met laagopgeleide jongeren verscholen achter laptops in de volle overtuiging dat andere mensen enge virusvectoren zijn die je moet mijden? Ik ben geen sociaal psycholoog of onderwijsexpert, maar heb nu al medelijden met die gemeenschappen die deze problemen op zich af zullen krijgen.
Een hoopvol puntje hierin is trouwens wat we weten van Vietnam-veteranen in Australië. Die werden op hun 18e (soms iets ouder) naar Vietnam gestuurd op basis van puur toeval (ze trokken lootjes) en waren daar een jaar of meer van hun leven in disfunctionele situaties, terugkomend met sociale en verstandelijke achterstand. Wat bleek 30 jaar later? Geen duidelijk verschil met anderen van dezelfde leeftijd die niet naar Vietnam gestuurd waren. Niet gewelddadiger, niet minder opgeleid, niet armer, niet vaker alleen, etc.[4] Dus achterstanden inhalen kan wel degelijk, hoewel die Vietnam veteranen natuurlijk wel maar een klein clubje waren, hun middelbare school al gedaan hadden, en terug konden komen naar een goed functionerende maatschappij. Het was niet een hele generatie kinderen met achterstand die dan ook nog eens in een ander functionerende maatschappij moeten laveren.
Het zal een duivels probleem worden, niet te vermijden voor wie dan ook maar de macht heeft.
De staatsschuld en het belastingprobleem.
In feite hebben bijna alle Westerse regeringen geld zitten drukken die ze niet hadden in coronatijden. Ze hebben gewoon sociale onrust afgekocht met schulden. Bovendien heeft de crisis grote bedrijven en de superrijken nog vermogender gemaakt[5], en laat nou net die groep veel meer aan belastingontduiking doen dan andere groepen[6]. Er is dus zowel een grotere staatsschuld en verminderd vermogen om belasting te heffen, wat normaliter een enorm probleem zou zijn voor overheidsuitgaven. Als de overheid uit de verminderde belastingopbrengsten die schuld zou terugbetalen en zich aan de nieuwe budgetten zou houden (het ‘oude normaal’), zou dat een enorme nieuwe economische en sociale ramp betekenen die vele malen groter is dan de ramp tot nu toe.[7]
Wat gaan we dan eigenlijk doen met die extra schuld en het probleem van belasting heffen? Wat betreft de schuld is mijn vermoeden dat die gewoon nooit terugbetaald gaat worden. Dat is wel eerder gebeurd in de geschiedenis, zoals met de obligaties van de Russische Tsaar, of de staatsobligaties die Westerse landen van elkaar hadden van voor de grote depressie van 1929. Als ik het goed heb liggen al die obligaties nog steeds in kluizen om nooit terugbetaald te worden. Ik vermoed dat dat ook zo zal zijn voor het 1 tot 2 triljard euro wat de Europese Centrale Bank gedrukt heeft in coronatijden[8], en het equivalent daarvan in de VS. Dit ‘ongedekte’ geld blijft in omloop.
Economisch gezien betekent dat ongedekte geld drukken in feite een vorm van belasting heffen op iedereen omdat de waarde van ieders geld afneemt, waarmee het vertrouwen in dat geld afneemt: als bedrijven en bevolkingen gaan geloven dat overheden extra geld blijven drukken gaan ze ander geld gebruiken en krijg je hyperinflatie. Dat fenomeen kan vrij snel opdoemen tenzij regeringen weten te voorkomen dat mensen ook echt ander geld gebruiken. Dat gaat zowel op voor digitaal geld als tastbaar geld: het blijft om vertrouwen gaan dat de uitgever van dat geld niet zelf extra bijdrukt. Als dat vertrouwen ondermijnt wordt, dan ga je onvermijdelijk ander geld zien dat als betaalmiddel gebruikt wordt, van Amerikaanse dollar tot Chinese Yuan.
Nou moet je bitcoin niet zien als een realistisch ander betaalmiddel, maar bijvoorbeeld een digitale Chinese munt zou dat wel zijn. Het VK denkt ook serieus aan een eigen digitale munt[9], hopend dat die in buitenlanden als betaalmiddel gebruikt zou worden. Er zullen dus wel degelijk alternatieven aankomen, waardoor het volstrekt onduidelijk wat er gaat gebeuren met al dat gedrukte geld, of wat optimaal monetair beleid is. Het hangt erg af van de vraag of bedrijven en individuen geloven dat regeringen nog ‘normaal’ belasting kunnen heffen.
Het ziet er in mijn inschatting niet zo positief uit voor dat vermogen om normaal belasting te heffen. Het probleem van belasting heffen op die grote bedrijven en miljardairs is echt lastig. Ik heb hier net een stuk over gepubliceerd[10] waarin beargumenteerd werd dat we snel vaart moeten maken met belasting heffen op internetbedrijven en andere digitale entiteiten. Wat echter nodig is om dat te kunnen is internetbedrijven de toegang tot internetverkeer in Nederland te ontzeggen. Alleen daarmee is internetbelasting (zoals de Franse Digitax) echt af te dwingen. Iedere tiener in Nederland weet hoe lastig het is om het internet op nationaal niveau te bedwingen. Daar is een hele infrastructuur voor nodig om dat te kunnen, een infrastructuur die een klein land in zijn eentje waarschijnlijk niet voor mekaar krijgt.
Het schuld- en belastingprobleem gaat dus een internationaal hete hangijzer worden. Die is het al, maar de enorme extra schuldenberg en de achteruitgang in het vermogen belasting te heffen maakt de situatie nijpender en gevaarlijk. Als nationale staten in paniek raken of ze wel of niet meer kunnen functioneren vanwege gebrek aan betaalmiddelen krijg je heel extreme zaken. Ook dit dossier ligt er in de toekomst voor eenieder met de macht.
De monocultuur kwestie
Wat de coronacrisis heeft blootgelegd is hoe ver hele sectoren van de maatschappij een monocultuur geworden zijn. Denk aan de politiek als een sector waarin bijna iedereen uit hetzelfde segment komt, de markteconomie die gedomineerd wordt door grote bedrijven, de media die een politici-gebonden culturele eenheidsworst is gebleken, de onafhankelijke organisaties die allemaal met de regering meekakelen, en de universiteit waar de internationale status race ook tot eenheidsworst aan het leiden is. Zoals in een voorgaand stuk hier op Viruswaarheid besproken, is die monocultuur slecht voor de algemene intelligentie van ieder van die sectoren: als alle ogen dezelfde kant op staan zien ze veel minder dan als ze allemaal andere kanten uitkijken.
Idealiter stuurt de maatschappij als geheel aan op meer diversiteit. Mijn favouriete beleidsidee op dit punt is om veel belangrijke benoemen te laten beslissen door een jury met willekeurige burgers[11], net zoals dat eeuwenlang goed ging in Venetie en Florence[12]. Niet alleen zouden die jurys topmensen in de ambtenarij en onafhankelijke instellingen moeten uitzoeken, maar bijvoorbeeld ook beslissen over grote echt vernieuwende wetenschappelijke subsidies. Idem dito voor startkapitaal voor onafhankelijke media. De beste manier om de huidige monocultuur in vele sectoren te doorbreken is de cruciale beslissing uit handen te halen van de kleine clubjes insiders die het daar altijd voor het zeggen hebben, en in plaats daarvan te vertrouwen op het volk in zijn algemeen.
Realistisch gezien vrees ik dat deze zaken nauwelijks kans hebben om snel aangepakt te worden. Het probleem van de kinderen en fiscale onhoudbaarheid zijn door niemand te vermijden, maar het probleem van de monocultuur is veel makkelijker te negeren. Machthebbers in welke sector dan ook hebben geen enkele prikkel toe te geven dat zij het probleem zijn en dat hun macht dus aan jurys gegeven moet worden. Het lijkt mij dus dat dit wel eens een cultuurstrijd van de langere adem kan worden. Maar dan wel een eigenlijk prettige en makkelijke cultuurstrijd: diversiteit in economie, media, politiek, denken, en wetenschap is veel leuker en productiever dan die monocultuur. Landen en groepen die een diversiteit weten te creëren en vast te houden zullen veel aangenamer toeven zijn dan de rest.
Dus kan deze strijd op de langere termijn niet verloren worden: liefde en waarheid winnen uiteindelijk wel.
Bronnenlijst:
[1] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/onderwijsinspectie-problemen-in-het-onderwijs-groter-geworden-door-corona~b4c52765/
[2] https://www.nu.nl/coronavirus/6113222/po-raad-kinderen-hebben-jaren-bijles-nodig-om-achterstand-in-te-halen.html
[3] https://www.uu.nl/onderzoek/dossiers/kind-en-jeugdontwikkeling
[4] Peter Siminski heeft hier veel artikelen over geschreven, bijv. Siminski, P. (2013). Employment effects of army service and veterans’ compensation: evidence from the Australian Vietnam-era conscription lotteries. Review of Economics and Statistics, 95(1), 87-97.
[5] https://twitter.com/FinancialTimes/status/1394380912196993031
[6] Zoals hier besproken: https://clubtroppo.com.au/2021/03/03/your-new-barons-when-and-how-did-the-super-rich-escaped-taxation/
[7] https://viruswaarheid.nl/informeren/hoe-groot-is-de-sociale-en-economische-schade-van-het-corona-beleid/
[8] https://www.reuters.com/article/us-ecb-policy-idUSKBN2B22TY
[9] https://www.ft.com/content/faa29abd-aa2e-479b-9706-79ee16be9e35
[10] https://www.researchgate.net/publication/346342857_How_to_tax_the_powerful_and_the_sophisticated
[11] Zie hier voor een voorbeeld: https://viruswaarheid.nl/informeren/gerechtigheid-het-zweedse-model-of-wat-anders-opties-om-een-herhaling-van-de-corona-hysterie-te-voorkomen/
[12] https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-642-38724-1_3
VIRUSWAARHEID
0 reacties :
Een reactie posten