Naast het Klimaatplan is er bijvoorbeeld ook een Klimaatnota.
Gertjan van Schoonhoven 24-11-2020
Watt nu? Het failliet van het klimaatplan
Om de ambitieuze doelen van het Klimaatakkoord te halen, heeft Nederland een ‘stapeling van meevallers’ nodig. Maar het enige wat zich tot nu toe opstapelt, zijn debacles. Zoals het nu gaat, wordt het niks.
Eerlijk is eerlijk, op papier gaat de energietransitie als een speer. In ruim anderhalf jaar kreeg Nederland niet alleen een Klimaatwet en een Klimaatakkoord, maar ook een voortvarend ogende stroom andere documenten.
Lees dit commentaar van Gertjan van Schoonhoven terug: In theorie (zonder burgers) gaat het goed met plannen energietransitie
Zo presenteerde het kabinet in september 2019 zijn eerste wettelijk verplichte (concept)Klimaatplan en kwam het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) eind oktober voor de tweede keer met zijn jaarlijkse, verplichte Klimaat- en Energieverkenning (KEV). De Raad van State stuurde het kabinet eind oktober een advies dat zowel kabinetsplannen als ‘KEV’ doorlicht.
Een nieuwe traditie blijkt geboren: Prinsjesdag in oktober. Wat de Derde Dinsdag van september voor ’s lands begroting is, is de Vierde Donderdag van oktober voor ’s lands klimaatbeleid. Een dik pak klimaatgerelateerd papierwerk voor Eerste en Tweede Kamer.
Bewondering voor alle sexy synoniemen die het ambtelijk apparaat weet te verzinnen voor het woord ‘rapport’ is wel op z’n plaats. ‘Verkenning’, ‘appreciatie’, ‘monitor’ (als in: ‘Voortgangsmonitor Klimaatbeleid’). Wel dreigt soms verwarring. Naast het Klimaatplan is er bijvoorbeeld ook een Klimaatnota. Het eerste bevat de hoofdlijnen van beleid en verschijnt in principe eens in de vijf jaar. Het tweede is een jaarlijkse evaluatie van concreet kabinetsbeleid. Verwarrend? Nou… er is ook nog een Integraal Nationaal Energie- en Klimaatplan (INEK). Voor Brussel.
En dat is nog maar Den Haag. Kijk je naar de decentrale overheden, dan krijg je helemaal het idee dat consultants de macht hebben gegrepen. Hier heten papieren plannen een ‘strategie’. Die dan weer tot stand is gekomen na een ‘handreiking’ of ‘inspiratiegids’ uit Den Haag en na talloze ‘stakeholderoverleggen’ en vergaderingen van de ‘stuurgroep’ eerst verschijnt als ‘concept’ en dan als ‘1.0’.
De energietransitie is stiekem gewoon een revolutie
Dit proces voltrekt zich tegelijk in dertig ‘energieregio’s’ – een ongrijpbare bestuurslaag tussen provincie en gemeente in – maar helaas niet in hetzelfde tempo. Zeeland heeft zijn strategie 1.0 al ingeleverd bij Ed Nijpels, filiaalhouder Nederland van het klimaat. Andere regio’s hebben net pas hun ‘concept’-strategie ‘vastgesteld’. Duidelijk is anders.
Natuurlijk. Het is flauw om zo de spot te drijven met die ontzettend ingewikkelde energietransitie. Ingrijpende klus, die sussend ‘transitie’ wordt genoemd maar stiekem gewoon een revolutie is. Maar de situatie vraagt er wel om. Iets met keizer en kleren. Er gaapt een gat tussen woord en daad, tussen rapport en werkelijkheid op de grond. Een kloof van resultaat, en vooruitzicht op resultaat.
Het is alweer bijna 2021, nieuwe verkiezingen staan voor de deur. Maar je krijgt niet de indruk dat er veel schot in zit, in die revolutie. Sterker: je voelt aan alles dat die hele ‘transitie’ is gedoemd om te mislukken. Misschien verzint iemand nog een list. Maar zoals het nu gaat, wordt het niks. Hoeveel windmolens en zonneparken Nederland ook bouwt – het is niet genoeg.
Voorbarig? Het Klimaatakkoord is nog geen anderhalf jaar oud, de uitvoering begint net! Helaas, dit soort optimisme maakt blind. Het belangrijkste document in de papierberg – de Klimaat- en Energieverkenning 2020 – zegt het zelf: dit gaat niet lukken. Goed, het Planbureau voor de Leefomgeving zegt dat niet letterlijk. Maar wie het document leest en zelf nadenkt, kan niet om die conclusie heen. Nederland gaat zijn wettelijke doelen om van fossiel naar ‘duurzaam’ te gaan, niet halen.
Niet in 2030, de eerste belangrijke deadline, en ook niet in 2050. Dat laatste is overigens niet de conclusie van het planbureau; zijn KEV kijkt niet verder dan 2030. Maar de Raad van State trekt in haar advies die – logische – conclusie wel uit de KEV. Als de doelen voor 2030 niet worden gehaald, ‘lijkt het einddoel in de Klimaatwet voor 2050 uit zicht’, aldus de Raad.
Dus ja. Dat wordt niks.
Watt nu?
Je kunt zeggen: het is nog vroeg. 2030: dat is nog negen jaar te gaan, 2050 nog 29 jaar. Er is tijd. Het Klimaatakkoord is net anderhalf jaar oud, veel maatregelen moeten nog concreet worden. Het komt goed! Maar die vlieger gaat niet op. Het planbureau stelt omineus vast dat maximale uitvoering van het Klimaatakkoord nodig is, en ‘een stapeling van meevallers in het gedrag van burgers en bedrijven’, om zicht te houden op de doelen van 2030.
En tja: vooralsnog stapelen zich alleen tegenvallers op. Om niet te zeggen: debacles (zie de inventarisatie van Rob Ramaker). Of het nu om aardgasvrije woonwijken gaat of om biomassa als hernieuwbare energiebron: vooralsnog vallen alle mooie ambities met een harde plons in het water. Zelfs het volgens insiders minst ingewikkelde deel van de transitie is nog steeds papier: de regionale energietransitie.
Nieuwe debacles tekenen zich alweer af. Het is evident dat de betaalbaarheid van de transitie voor ‘gewone’ burgers vroeg of laat een enorm probleem wordt, en dus hun bereidheid om mee te doen. Alle vage beloftes over juist een lagere energierekening als gevolg van de transitie zijn evident vals – de enorme investeringen die mensen moeten doen in warmtepompen en dergelijke worden in die aanlokkelijke plaatjes voor het gemak maar niet meegenomen.
De kosten van de energietransitie zullen onherroepelijk toenemen, al was het maar omdat de ‘warmtetransitie’ alleen relatief makkelijk is bij nieuwbouwhuizen. En verreweg de meeste Nederlanders wonen nu eenmaal niet in een nieuwbouwhuis, en volgens de prognoses blijft dat zo. In 2030 zal 85 procent van de huizen nog steeds door een gasketel worden verwarmd.
Het beleid is om hen fiscaal van het gas af te treiteren. De Opslag Duurzame Energie (ODE) voor gas is ten opzichte van 2013 met een factor 36 gestegen: van 0,28 cent per kubieke meter naar 10,3 cent (2021). Dat voel je niet in je portemonnee zolang de overheid doorgaat met haar onnavolgbare geschuif met de drie (!) belastingen die bijna de helft van de energierekening beslaan. Maar dat houdt een keer op. Vroeg of laat worden de energierekening en andere lasten van de ‘transitie’ politiek. Zie Frankrijk, waar groene taksen de gele hesjes baarden.
2021 wordt geen vruchtbaar transitiejaar
Over politiek gesproken: het is te voorspellen dat ook 2021 weer geen vruchtbaar transitiejaar wordt. Het zal alleen maar voor verdere vertraging zorgen. Het wordt immers een verkiezingsjaar met ongetwijfeld een lange formatie, waarin het eindeloos over de klimaatambities van het beoogde kabinet zal gaan.
Ga maar na. Hoewel de huidige doelen al ‘uit zicht verdwijnen’ – complicatie 1 – schroeft Brussel, nota bene daartoe aangezet door Nederland, de ambities alleen maar verder op: complicatie 2. Wat weer als effect heeft – complicatie 3 – dat partijen als GroenLinks hun ambities ook weer verhogen, zoals vorige week bleek.
GroenLinks wil een harde Nexit uit de oude economie door de fossiele wereld af te breken. Niks ‘transitie’
Typisch voor revoluties. Blijken de doelen onhaalbaar, dan gaan die niet in de prullenbak. Nee, dan gaat de beuk er nog meer in. Lees de retoriek in de Green New Deal voor Nederland van GroenLinks maar. ‘We breken de fossiele wereld af.’ Niks ‘transitie’. GroenLinks wil een harde Nexit uit de oude economie.
Dat komt volgend jaar allemaal onherroepelijk terug aan de formatietafel. De invulling van de nieuwe Brusselse doelen – die het kabinet-Rutte heeft doorgeschoven naar zijn opvolger – en zeker ook de aangescherpte doelen van GroenLinks en andere linkse partijen.
Lekkere formatie wordt dat. Over rechts is niet te doen, over links ook niet. Want je kunt je toch niet voorstellen dat VVD en CDA zullen meegaan in nog draconischer maatregelen. Al was het maar omdat die zware economische effecten zullen hebben, op een moment dat de economie – het ‘oude normaal’ – zich net een beetje herstelt van de coronacrisis. Partijen als GroenLinks willen juist van dat ‘oude normaal’ af.
Energietransitie tot mislukken gedoemd
Zo zal in 2021 de haalbaarheid van de doelen alleen maar verder ‘uit zicht’ verdwijnen. En tja, misschien waren ze altijd al onhaalbaar. Jan Rotmans, mede-oprichter van actiegroep Urgenda en hoogleraar transitiekunde in Rotterdam, zei in mei in een interview dat de energietransitie ‘tot mislukken is gedoemd’ zolang die blijft ingebed in ons op groei gebaseerde economische stelsel.
Rotmans is niet iemand die in EW vaak instemmend wordt aangehaald, maar de feiten geven hem cynisch genoeg gelijk. Met nog een maand te gaan, is het nog steeds onduidelijk of Nederland dit jaar het ‘Urgenda-doel’ haalt van 25 procent minder CO2-uitstoot dan in 1990. Maar als het lukt, zal het zijn dankzij de historische economische crisis die het gevolg was van de coronapandemie.
Concreter laat de enorme opgave van de energietransitie zich niet vertalen. Doelen zijn alleen haalbaar ten koste van een enorme economische achteruitgang.
Dus nogmaals: watt nu?
Wat nu? ‘Wie het weet, mag het zeggen’
Het eerlijke antwoord op die vraag is het aloude adagium van wijlen PvdA-premier Wim Kok: ‘Wie het weet, mag het zeggen.’ Het Klimaatakkoord is namelijk een soort bestuurlijk Hotel California, uit het beroemde liedje van The Eagles: het is makkelijk om er in te checken, maar je komt er nooit meer uit.
De Raad van State formuleerde het zes jaar geleden iets deftiger in haar jaarverslag over 2013, in een kritisch stuk over wat de Raad noemde: regeren bij akkoord. Allerlei kwesties waarvoor de Raad toen al waarschuwde – zoals dat (internationale) akkoorden tussen heel veel verschillende partijen de nationale representatieve democratie in feite buitenspel zetten – zie je nu naar boven komen in de energietransitie, van politiek Den Haag tot ‘energieregio’.
Helaas is het een gelijk waarmee je verder niks kunt. Want, schreef de Raad, inherent aan akkoorden is dat een stap terug vrijwel onmogelijk is, ook als ‘maatregelen minder doelmatig blijken’.
Profetische woorden, mag je wel zeggen.
ELSEVIER
0 reacties :
Een reactie posten