Uit het Leidse onderzoek blijkt dat zelfs lage concentraties van het middel al kunnen leiden tot grote schade in sloten.

Anita Janssen 23-5-2025

Levend lab doet 'schokkende' ontdekking: bijengif maakt sloten levenloos

LEIDEN - Het bestrijdingsmiddel thiacloprid werd lange tijd gezien als veilig, maar de stof blijkt bij gangbare concentraties een vernietigend effect op het leven in het water te hebben. Dat is de conclusie van een onderzoek naar bestrijdingsmiddelen, verricht door het Centrum voor Milieuwetenschappen (CML).

Op het Bio Science Park in Leiden liggen 27 ogenschijnlijk doodgewone slootjes. Maar schijn bedriegt: dit 'levend lab' dient als decor voor het onderzoek naar onder andere thiacloprid.

Thiacloprid is een zogenoemde neonicotinoïde: een chemische stof verwant met nicotine. In de volksmond heet het ook wel 'bijengif', omdat het bekend staat om haar schadelijke effecten op insecten.

Voedselketens raken verstoord

Maar het probleem gaat veel verder dan insecten op het land. Uit het Leidse onderzoek blijkt dat zelfs lage concentraties van het middel - hoeveelheden die binnen Europese en Amerikaanse normen als veilig worden beschouwd - al kunnen leiden tot grote schade in sloten.

Insecten verdwijnen, voedselketens raken verstoord, schadelijke algen floreren en de hele balans van het ecosysteem gaat onderuit. 'Bij die concentraties zou het waterleven gewoon moeten functioneren', zegt ecoloog Henrik Barmentlo, die het onderzoek leidde. 'Maar dat doet het niet en dat is schokkend.'

Het hele ecosysteem raakt uit balans

Henrik Bartmentlo

Wat de onderzoekers zagen, is bijna als een spannende natuurfilm die achteruit wordt afgespeeld. De dieren die normaal zorgen voor een schone slootbodem, sterven uit. Algen, die doorgaans in toom worden gehouden door andere soorten, nemen het over en vormen dikke, drijvende matten aan het oppervlak.

Hierdoor komt er minder licht en zuurstof in het water, stijgt de temperatuur en raakt de natuurlijke kringloop in de war. 'Het hele ecosysteem raakt uit balans. Alsof de motor van een auto ineens hapert en dan helemaal uitvalt', beschrijft Barmentlo.

Vlooienmiddel voor honden en katten

Wat veel mensen wellicht niet weten: dezelfde giftige stoffen die de sloot achter hun huis aantasten, zitten soms gewoon in huis-tuin-en-keukenproducten', waarschuwt Barmentlo.

'Vlooienmiddelen voor honden en katten, bijvoorbeeld. Die bevatten ook neonicotinoïden. Wat bij een hoge dosis slootleven vernietigt, smeren wij op onze huisdieren.'

Eén van de grote producenten van thiacloprid is het chemieconcern Bayer. Hoewel het middel sinds 2020 grotendeels verboden is binnen de EU, wordt het via zogenoemde 'noodontheffingen' soms nog wel gebruikt. In verschillende landen buiten Europa is het nog altijd toegestaan.

Gemakzuchtige houding

Bayer blijft het gewoon produceren en exporteren. Barmentlo: 'We delen onze onderzoeksresultaten openlijk, ook met producenten. Maar een echte reactie blijft uit. De standaardreactie is: ja, maar dit gaat over sloten, dat is heel Nederlands. Alsof het dan niet telt.'

Volgens de Leidse ecoloog is dat een te gemakzuchtige houding. 'De onderliggende boodschap van ons onderzoek is universeel: als je alleen kijkt naar individuele soorten in een lab, mis je het grotere plaatje. De interactie tussen soorten, dát is wat een ecosysteem maakt of breekt.'

De veiligheid die we denken te hebben, is een illusie

Henrik Bartmentlo

De onderzoekers pleiten voor strengere regelgeving en realistischere testmethodes. De huidige richtlijnen zijn gebaseerd op laboratoriumproeven met één enkele soort in een glazen potje.

In het echte leven draait het juist om de samenhang van honderden soorten. Die complexiteit werd tot nu toe nauwelijks meegenomen in de beoordeling van pesticiden. Met desastreuze gevolgen.

'Kwalijk voor natuur én onszelf'

Barmentlo is duidelijk over wat er in zijn ogen moet gebeuren. 'We moeten stoppen met deze groep middelen. De veiligheid die we denken te hebben, is een illusie.'

'Zolang grote producenten de uitkomsten van dit soort onderzoeken negeren of bagatelliseren, is dat heel kwalijk', vervolgt hij. 'Niet alleen voor de natuur, maar uiteindelijk ook voor onszelf.'

Bayer blijft neonicotinoïden verdedigen ondanks EU-verbod

Bayer noemt neonicotinoïden "essentieel voor voedselzekerheid" en benadrukt dat wereldwijd meerdere toezichthouders het gebruik van deze bestrijdingsmiddelen als veilig blijven beschouwen. Dit ondanks het EU-besluit om de goedkeuring ervan in te trekken.

Volgens het bedrijf zijn er voor sommige plagen nog altijd geen volwaardige alternatieven. Bayer zegt maatregelen te hebben genomen om risico’s voor bijen te beperken, zoals aangepaste spuitinstructies en verbeterde zaadcoatings die de uitstoot van schadelijk stof met 95% zouden verminderen.

LEES OOK

Tuinders leveren zonder straf hun gif in