Vraaggesprek tussen Maximilian Tichy en prof. dr. Fritz Vahrenholt

Vertaling: Tom Hoornstra.

In Spanje en Portugal zaten 60 Miljoen mensen zonder stroom vannacht en gisteren overdag. Het elektriciteitsnet was volledig ingestort. Maar ook delen op het Iberisch schiereiland van Zuid-Frankrijk en zelfs delen van Italië hadden last van stroomstoringen, die daar gelukkig sneller konden worden hersteld.

Bij mij aan tafel is aangeschoven prof. dr. Fritz Vahrenholt, voormalig wethouder van milieu in Hamburg. En expert op alles dat zich afspeelt op het gebied van Energie en Industrie.

En meneer Vahrenholt, hoe is de situatie in Spanje op dit moment ?

Deze ochtend is het net daar weer stabiel. En aan de data valt op te maken dat de conventionele elektrische centrales het voortouw hebben genomen en weer aan het net gekoppeld zijn.

Dat opstarten lukt alleen met behulp van dergelijke elektrische centrales. Dat is overigens ook een les die we hieruit kunnen leren. Het opstarten vanuit een blackout situatie lukt nu eenmaal niet met zon- en wind-systemen. Dat gaat nooit lukken.

Men noemt dit het ‘black start’ vermogen. Want ook tijdens het opstarten moet het aanbod van elektriciteit en de vraag steeds met elkaar in evenwicht zijn. Als er een onevenwichtigheid optreedt, dan krijgen we een schommeling van de netfrequentie.

En het opstarten komt pas goed van de grond als er voldoende vraag is. Zo’n opstartproces duurt enige tijd en dat vereist goed regelbare elektrische centrales. Maar hoe komt het dan dat zo een grote stroomstoring in Spanje en Portugal zo plotseling optreedt ? En daarbij ook delen van Zuid-Frankrijk en Italië treft. Het was eigenlijk een hele mooie dag, geen onweer, niets dat er op wees dat er een probleem zou komen. Wat we zien is dat het aandeel van zon- en windenergie in de stroomvoorziening bijzonder hoog was. Deze beide energiebronnen zijn echter niet regelbaar. Dat betekent dat als er een overproductie of een onderproductie van elektriciteit op het net optreedt, dat dat weggeregeld moet worden door de conventionele elektrische centrales. Dus door gascentrales, kerncentrales of kolencentrales. Die bepalen in feite de netfrequentie van 50 Hz die daar gehandhaafd moet worden. Wat er in Spanje aan de hand was, dat er te veel zonnestroom kwam. En teveel windstroom.

En vermoedelijk was er nog een derde oorzaak. Er wordt gezegd dat er een probleem is opgetreden bij de grote stroomkabel die Spanje met Frankrijk verbindt. Deze stroomkabel maakt het mogelijk om het overschot aan Spaanse zon- en windstroom naar Frankrijk af te voeren. En het schijnt dat er ergens brand is uitgebroken die die stroomkabel heeft beschadigd. En toen bleek het plotseling niet meer mogelijk om die overtollige stroom uit Spanje af te voeren.

De netfrequentie in Spanje is daardoor gestegen tot een onaanvaardbaar niveau. Een netfrequentie van 51 Hz is al onacceptabel, dan gaan veel apparaten kapot, die kunnen daar niet tegen. Door die te hoge netfrequentie treden beveiligingen in werking en de stroomproductie komt niet meer op het net terecht (om erger te voorkomen).

In een tijdsbestek van enkele minuten stortte het hele systeem in elkaar; de blackout was een feit. Je kan een dergelijk systeem zien als een waterleiding, waar meer water uitkomt dan je dacht. Dan draai je de kraan een beetje dicht, maar de afname van water wordt dan ook minder en het overschot blijft en neemt alleen maar toe.

Daarmee neemt de overbelasting van het net alleen maar toe. Voor een betrouwbare elektriciteitsvoorziening moet de netfrequentie tussen de 49,8 en 50,2 Hz liggen.

Het opnieuw opstarten vanuit een blackout situatie kan uren of zelfs dagen duren.

In dit geval heeft het 10 uur geduurd voordat de meeste mensen weer stroom hadden. Maar er waren wel heel veel problemen die nog opgelost dienden te worden. Er zaten op diverse plekken vast in de lift. En die moesten daaruit bevrijd worden.

Dan al die verkeerslichten die uitgevallen waren. En al die ziekenhuizen die moesten zien of hun noodstroomvoorziening wel werkte. En laten we hopen dat dat in de meeste gevallen gelukt is. Het is best wel ingewikkeld om een dergelijk elektrisch net weer op te starten.

Nu heeft het de hele nacht geduurd. En gelukkig waren er nog voldoende conventionele elektrische centrales die dat mogelijk hebben gemaakt. Maar als Spanje verder gaat op de ingeslagen weg en het denkt te kunnen gaan doen met nog minder elektrische centrales dan gaat het heel heel moeilijk worden om na een blackout het elektriciteitsnet weer aan de praat te krijgen.

We kunnen hier ook uit leren. Zelfs als we 100% hernieuwbare bronnen aan het net zouden willen hebben, dan zal dat niet lukken. Er is al minstens 15% vermogen van elektrische centrales nodig om de netfrequentie stabiel te houden. (En daarbij nog extra vermogen voor het geval zon- en windstroom weg valt.)

Nu doet zich de vraag voor of een dergelijke blackout ook in Duitsland zich zou kunnen voordoen. De situatie in Duitsland is wat gunstiger dan die van Spanje.

Wij hebben acht buurlanden waar we in dergelijke gevallen onze overtollige stroom naar toe zouden kunnen sturen. En dat doen we al sinds enkele jaren. Wij hebben ‘s zomers te maken met een groot overschot aan zon- en windstroom. Vooral hebben wij dan een groot overschot aan zonnestroom. En de meeste zonnepanelen in Duitsland zijn niet regelbaar. Dat zijn de zonnepanelen op de daken van de huizen en de netbeheerder kan op dit moment die zonnepanelen niet uitschakelen. Dat is indertijd zo gelopen omdat dat het goedkoopste was. En het beleid van minister Habeck was er alleen maar op gericht om vooral maar veel zonnepanelen te laten installeren. Wij hebben in Duitsland op dit moment een opgesteld piekvermogen van 96.000 MW aan zonnepanelen. Maar de gemiddelde vraag aan energie op een zomerse dag ligt zo rond de 40.000 à 45.000 MW.

U zult zich kunnen voorstellen dat we deze zomer bij weinig energievraag er een gigantisch overschot aan energieproductie zal ontstaan. Naar verwachting zal dat zo rond Pinksteren kunnen gaan gebeuren. Maar wij hopen dan onze stroom kwijt te kunnen raken aan de Nederlanders, de Belgen, de Fransen, de Tsjechen en de Oostenrijkers en dan geven we daarbij ook nog eens geld toe.

En dat kost ons dan elk jaar een bedrag van circa 20 miljard euro om zodoende ons net stabiel te houden. Men noemt dit negatieve stroomprijzen, maar wij krijgen de rekening daarvan gepresenteerd. De overtollige stroom die wij aan Oostenrijk leveren, daarmee pompen ze alleen maar water van een laag basis naar een hoog basin. Daarmee verdienen hun geld, ze laten het niet eens afvloeien via waterturbines om energie op te wekken; dat zou hun systeem alleen maar duurder maken. Zij krijgen geld omdat de Duitsers zo dom zijn om teveel stroom te maken. En nu heeft mevrouw Von der Leyen van de EU voorgesteld dat alle energie in 2050 uit hernieuwbare bronnen zou moeten komen.

En als gevolg daarvan zijn de Nederlanders en de Belgen van plan om nog veel meer zon- en windenergiesystemen te gaan bouwen. Maar dat betekent dat de netinstabiliteit in de ons omringende landen alleen maar groter wordt. Maar als wij dan teveel zon- en windstroom hebben, dan zal dat ook het geval worden in de ons omringende landen.

En dan kunnen we bijna nergens meer naar toe met onze overtollige stroom. Onze afvoermogelijkheid is dan verdwenen en vroeg of laat zal ons dat parten gaan spelen.

Hoe lossen we dit probleem nu op ?

Ten eerste stoppen met het bouwen van zon- en windsystemen en vervolgens buffercentrales of accubuffersystemen bouwen. En de zonnepanelen op onze daken moeten we schakelbaar/regelbaar maken, zodat netbeheer die panelen op afstand kan afschakelen.

Op dit moment zitten we met 40.000 MW niet regelbare zonnepanelen aan piekvermogen. Dit probleem is ontstaan omdat zonnepanelen met alle mogelijke middelen gepromoot zijn.. Voor zonnepanelen betaal je in Duitsland geen BTW, geen belasting op elektriciteitsproductie en geen netbeheerskosten.

Toenmalig minister Habeck en de Stoplicht-regering hebben die zonnepanelen op een enorme manier gepusht, want elk nieuw zonnepaneel zou een bijdrage zijn om de klimaatrampen tegen te gaan, zo werd er gedacht. Maar het resultaat is dat we nu zitten met een zeer fragiele elektriciteitsvoorziening. Dat betekent dat we eigenlijk een bouwstop voor zonnepanelen zouden moeten instellen. We zien in Beieren en in Sachsen-Anhalt dat daar in de zomer heel veel energieproducerende installaties stopgezet moeten worden, ja zelfs grote zon- en windparken worden daar regelmatig stopgezet, omdat de zonepanelen op de daken van de huizen nu eenmaal niet schakelbaar zijn.

En dat zou men dringend moeten gaan aanpassen. En dan stoppen met verder installeren, maar eerste deze aanpassingen doen. Nog niet zo lang geleden heeft de minister van economische zaken gezegd dat als we onze kolencentrales zouden sluiten, dat we dan 100 keer per jaar een blackout mogen verwachten.

Die weet hoe het werkelijk zit en de weg naar 100% hernieuwbare bronnen leidt naar eenzelfde situatie als dat we nu in Spanje hebben gezien. Je kan je afvragen waarom wij zo dom bezig zijn. Waarom doet netbeheer hieraan mee, waarom doet het ministerie van binnenlandse zaken hieraan mee ? Waarom doet het ministerie van klimaat hieraan mee ? Waarom wordt de leveringszekerheid zo verwaarloosd ? Omdat hier een ideologie wordt bedreven.

Ik zie dit proces als een stapsgewijze economische zelfmoord.

Deze ideologie houdt in, dat wij koste wat het kost zogenaamde CO2-vrije stroom wensen te produceren. Maar dat verhaal is totaal niet geloofwaardig meer. Want waarom zijn dan die laatste 6 kerncentrales gesloten ? Die leverden ons namelijk die zo zeer gewenste CO2-vrije stroom.

Het is een ideologie die tot op heden geen rekening wenst te houden met de enorme prijsstijgingen van energie, want wij hebben inmiddels de hoogste stroomprijs ter wereld. Niemand heeft daarvoor enige interesse getoond. De sociaaldemocratische politici hebben zich er heel duidelijk over uitgelaten: Men gaat gewoon door op de ingeslagen weg en de CDU was zo bereidwillig om erin mee te gaan. “Wij gaan door op de ingeslagen weg” zo staat het in de coalitie-afspraken. Het in 2045 te bereiken doel blijft een energievoorziening gebaseerd op 100% hernieuwbare energie.

Op dat ingeslagen pad riskeert men ontzaglijk veel Duitse werkgelegenheid. Ten eerste wordt alles enorm duur.

En ten tweede blijven alle investeerders weg. Want wie gaat er nog in Duitsland investeren met een dergelijke onbetrouwbare elektriciteitsvoorziening ?

Wie gaat er nog een data-hotel in Duitsland bouwen of in iets vergelijkbaars investeren als er geen betrouwbare stroomvoorziening aanwezig is ? Ik zie dit proces als een stapsgewijze economische zelfmoord. Als er iets vergelijkbaars bij ons zou gebeuren als dat er in Spanje is gebeurd, dan moet je denken aan een stroomuitval zo rond de middag en dat dan de stroom rondom midden in de nacht weer terug komt. Dan ontstaat er toch wel een forse schadepost. Niet alleen financieel maar ook op menselijk vlak. Ten eerste kan niemand meer geld pinnen of een pinbetaling doen.

Tenzij er lokaal ergens een noodstroomvoorziening aanwezig is. In ziekenhuizen en op vliegvelden is dat een eerste vereiste. Stel je voor dat er een vliegtuig aan het landen is en plotseling valt de radar en de baanverlichting uit, dat is natuurlijk niet de bedoeling en daar hebben we noodstroomaggregaten voor.

Maar ook het verkeer krijgt er last van als de stoplichten het niet meer doen. En dan de drinkwatervoorziening, als daar de pompen uitvallen dan krijgt niemand meer drinkwater. We zien hoe afhankelijk we zijn geworden van onze energievoorziening en ook hoe gunstig het is om op elk moment over elektriciteit te kunnen beschikken en daar moet men niet lichtzinnig over denken.

Maar onze bestuurders spelen daar gewoon mee, maar serieus verantwoordelijk dragen en nemen, dat is wat het Spaanse incident ons hier doet beseffen. Ik hoop dan ook dat de huidige politiek van rennen naar de afgrond middels een verantwoordingsloos beleid hierdoor zal worden vertraagd. En vervolgens dringt de vraag zich op:

“wie kunnen we hier ter verantwoording voor roepen ?”.

Meneer Vahrenholt, ik dank u voor dit gesprek.

U ook bedankt.

***

Bron: videokanaal Tichys Einblick.

***