Meer kennis van zaken nodig, minder ideologie

Begrotingsdiscussies zijn meestal pijnlijk, omdat er felle gevechten worden gevoerd over wie extra geld krijgt en waarop wordt bezuinigd. Maar deze fixatie op kosten is veel te smal. Het zou ook en vooral moeten gaan over investeren en maximaliseren van rendementen: regeren op basis van investeringsaanpak in plaats van ideologie. Hoog tijd voor een nationale investerings- en innovatiebank om de huidige achteruitgang van welvaart en welzijn om te buigen. Een column van emeritus hoogleraar Guus Berkhout.

Door Guus Berkhout.

Als we naar de begroting van de Staat der Nederlanden kijken, dan gaat het over inkomsten en uitgaven. Grofweg, de inkomsten van de Staat worden opgebracht door de inwoners van ons land (in de vorm van belastingen en premies). De uitgaven zijn onderverdeeld in kostenposten (elk beleid brengt een hoeveelheid kosten met zich mee). Over die koste Meer kennis van zaken nodig, minder ideologie

Begrotingsdiscussies zijn meestal pijnlijk, omdat er felle gevechten worden gevoerd over wie extra geld krijgt en waarop wordt bezuinigd. Maar deze fixatie op kosten is veel te smal. Het zou ook en vooral moeten gaan over investeren en maximaliseren van rendementen: regeren op basis van investeringsaanpak in plaats van ideologie. Hoog tijd voor een nationale investerings- en innovatiebank om de huidige achteruitgang van welvaart en welzijn om te buigen. Een column van emeritus hoogleraar Guus Berkhout.

Door Guus Berkhout.

Als we naar de begroting van de Staat der Nederlanden kijken, dan gaat het over inkomsten en uitgaven. Grofweg, de inkomsten van de Staat worden opgebracht door de inwoners van ons land (in de vorm van belastingen en premies). De uitgaven zijn onderverdeeld in kost n moeten beide Kamers het elk jaar eens worden. Dat is meestal een pijnlijke bevalling.

In dit artikel wordt een pleidooi gehouden om in de begroting niet alleen meer te spreken over kosten van de Nederlandse Staat, maar voortaan ook over investeringen in de Nederlandse samenleving. En we moeten het ook niet meer alleen hebben over bezuinigen op, maar ook over de-investeren.

Rendementen

De gevolgen van dit voorstel zijn groot. Begrotingsdiscussies zullen niet alleen meer gaan over het ‘minimaliseren van kosten’, maar ook over het ‘maximaliseren van rendementen’. Met andere woorden, welke combinaties van nationale investeringen leveren voor de inwoners van ons land de hoogste opbrengsten op. Ik noem dat regeren met de investeringsaanpak. Met zo’n anticiperende aanpak leiden hogere opbrengsten van investeringen tot lagere lasten voor de inwoners. Hoe ondernemender een land, des te meer aandacht voor investeringen en des te minder kabinetten achter de feiten aanlopen.

Het sterk verouderde boekhoudstelsel van de Rijksoverheid – het kasverplichtingenstelsel – moet als de wiedeweerga vervangen worden door het baten-lasten stelsel. Als dat niet gebeurt, is toekomstgericht regeren een illusie.

Wollige discussies

Bovendien betekent de investeringsaanpak dat er weinig ruimte meer zal zijn voor wollige discussies over ideologische vergezichten. Tevens zal er een einde komen aan de talrijke smerige oorlogvoeringen tussen politieke partijen. Ook voor propagandistische misleiding zal er in de nieuwe investeringscultuur nauwelijks nog plaats zijn. Bijvoorbeeld: bezuinigen op onderwijs klinkt vrij onschuldig, maar de-investeren in onderwijs geeft onmiddellijk aan dat de politiek verkeerd bezig is. Een ander voorbeeld: het wegtrekken van grote ondernemingen uit ons land zou nooit gebeurd zijn als afgelopen kabinetten meer in de geest van investeringen zouden hebben gehandeld. Hoe lang houden we ASML nog in Nederland?

Maar let op, succesvol investeren vereist wél kennis van zaken. Met andere woorden: de hoeveelheid inhoudelijke kennis in de overheid van de waarde-ketens in ons land is beslissend voor het succes van de investeringsaanpak. Hoe meer we de politieke ambities richten op het creëren van hoge economische en sociale waarden, des te hoger onze groei van welvaart en welzijn zal zijn.

Masterplan

Als we het hebben over intelligent investeren in ons land, dan hebben we het niet alleen over investeringen in onze publieke infrastructuren, onze nationale veiligheid en uiteraard in onze natuurlijke omgeving, maar ook over investeringen in onze eigen ondernemers en burgers. Hier zien we de innovatieve oplossingen in het ‘Masterplan voor de toekomst van Nederland’ (Berkhout, 2024) en de uitvoering van dat plan met de investeringsaanpak (dit artikel) prachtig bij elkaar komen.

Nogmaals, de politiek moet dus geen irrationele partijvergezichten of persoonlijke hobby’s meer nastreven, maar ze moet voortaan hoge rendementen ambiëren op slimme investeringen in alle geledingen van de Nederlandse samenleving. Als we dat daadwerkelijk gaan doen, zal er een lerende overheid ontstaan. Immers, investeren is een continu leerproces! Met als uniek gevolg dat in de toekomst de lasten van de burgers niet omhoog, maar omlaag zullen gaan!

Investerings- en innovatiebank

Om de investeringsaanpak in ons land op een professionele wijze te realiseren, wordt voorgesteld om een nationale investerings- en innovatiebank (I&I-bank) op te richten. Dat idee is zeker niet nieuw. De grote lidstaten Duitsland en Frankrijk hebben al zo’n bank. Het is verheugend dat recentelijk een veertigtal prominente Nederlanders zich positief hebben uitgesproken voor een I&I-bank in ons land. Voor Nederland is zo’n bank extra interessant omdat tot nu toe onze publieke investeringen sterk versnipperd zijn over een doolhof aan fondsen, die veelal geld aanbieden in de vorm van subsidies. Maar subsidiëren is heel wat anders dan investeren. Bovendien heeft Nederland rijke pensioenfondsen, waarvoor beleggen in projecten van de Nederlandse I&I-bank vele malen aantrekkelijker zal zijn dan bijvoorbeeld het verfoeide ideologische beleggen!

Strategische I&I-projecten

Als we het bovengenoemde masterplan volgen, dan gaat het om de volgende strategische I&I-projecten:

  1. Klimaatbeleid richten op nieuwe adaptatietechnologieën, waarmee we ons effectief kunnen aanpassen aan klimaatverandering en extreme weersomstandigheden.
  2. Energietransitie richten op een netwerk van moderne kernreactoren, waarbij we kleine reactoren (SMR’s) dicht bij grote energiegebruikers plaatsen.
  3. Defensieopschaling richten op data verzamelen en verwerken tot informatierijke beelden (‘imaging’) met behulp van intelligente drones, niet alleen in de atmosfeer maar ook onder water. In moderne oorlogvoering gaat het om betrouwbare informatie over wat de tegenstander allemaal uitspookt.
  4. Arbeidsmarktvernieuwing richten op het elimineren van het peperdure rondpompcircus en de doorgeslagen bureaucratische maakbaarheidsfabriek door het invoeren van het brede startinkomen (bsi) in combinatie met een super eenvoudig belastingstelsel.
  5. Duurzaamheid richten op de ontwikkeling van verspillingsarme en schone productietechnologieën. Tot nu toe wordt het begrip duurzaamheid op grote schaal misbruikt. Net als’ klimaatneutraal’ is het woord ‘duurzaamheid’ vrijwel betekenisloos geworden. Daar moet in dit I&I-project sterk op worden gelet!

Merk op dat in project 4 het brede startinkomen niet alleen meer gezien wordt als een kostenpost voor bestaanszekerheid, maar ook als een investering in een hogere arbeidsproductiviteit.

Systeemdenken

Zie ook hoe perfect het systeemdenken past bij de investeringsaanpak. Immers, publieke en private investeringen in ons land moeten elkaar veel meer versterken. Weg met de fragmentatie! Laten we als voorbeeld nemen de noodlijdende chemische sector in ons land. Denk daarbij aan de ‘chemische krakers’ in het Botlekgebied. Die worden met het huidige Haagse industriebeleid één voor één de nek omgedraaid.

Maar door gebruik te maken van systeemdenken, wordt er een koppeling gelegd tussen de klassieke chemische krakers en de moderne fijn chemische bedrijven in ons land. Zo ontstaat er een win-win situatie, vooral als het vervoer van gevaarlijke chemische grondstoffen wordt geminimaliseerd door beide typen chemische bedrijven dicht bij elkaar te positioneren.

We hebben dat systeemvoordeel ook al gezien bij de voorgestelde energietransitie (I&I-project 2). Door kleine kerncentrales dicht bij grote energiegebruikers neer te zetten, worden problemen zoals het kostbare transport via het centrale stroomnet omzeild!

Investeringen

We moeten het in de politiek niet alleen hebben over kosten van, maar veel meer over investeringen in de samenleving: “Regeren is investeren in de toekomst”. Die omslag vereist dat kennis van zaken leidend moet worden in de politiek. De gevolgen zullen grote voordelen opleveren.

Een praktijkvoorbeeld. Tijdens mijn werkzame leven als hoogleraar geofysica aan de TU Delft heb ik een samenwerkingsverband op mondiale schaal opgericht, bestaande uit ruim dertig internationale geofysische bedrijven. Die bedrijven investeerden met elkaar in mijn Delftse laboratorium. Daar werd wetenschappelijk onderzoek gedaan aan fundamentele problemen waarmee deelnemende bedrijven allemaal te maken hadden. Met de inkomsten van al die buitenlandse investeerders werd in Delft een grote groep onderzoekers decennialang gefinancierd.

Land op slot

Verwacht mag worden dat de vele korte termijn-beslissingen grotendeels zullen verdwijnen en daarmee ook de onvoorspelbaarheid van de overheid. Bovendien zal de investeringsaanpak er ook aan bijdragen dat de gemeenschapszin in ons land terugkeert. Immers, investeren vraagt om wederzijds vertrouwen. Zo mag bijvoorbeeld verwacht worden dat de investeringsaanpak een revolutie zal veroorzaken in het vastgelopen stikstofdossier (I&I-project 5). Immers, het stikstofprobleem kan alleen met systeeminnovatie worden opgelost. Maar door fragmentatie, wantrouwen en regelziekte komen tot nu toe de benodigde innovatievergunningen niet uit de overheidsburelen. Daardoor zit ons land vrijwel op slot. Ondernemers worden er gek van!

Hetzelfde geldt voor het immigratiebeleid. Met het verlenen van de Nederlandse nationaliteit is het de bedoeling dat ons land investeert in nieuwe Nederlanders. Zoals dat nu gebeurt, koersen we met een sneltreinvaart op een faillissement af.


Eéndimensionaal

De grote problemen bij klimaatbeleid zijn ontstaan doordat het politieke klimaatbeeld versimpeld werd tot een kinderlijk eenvoudig ééndimensionaal plaatje. Dat 1D-plaatje laat voor elk jaar de gemiddelde temperatuur zien voor de gehele atmosfeer dicht bij het aardoppervlak (‘lower troposfeer’). De politiek heeft met deze keuze vrijwel alle informatie uit de klimaatmetingen weggemiddeld – één getal per jaar voor het gehele aardoppervlak – met als gevolg dat de platgeslagen beleidsdiscussies al decennialang nergens toe leiden.

Precies hetzelfde zien we bij de politieke begrotingsdiscussies. Inhoudelijk gaan de 1D-debatten alleen maar over geld. Mede daardoor is in de politiek de kennis van zaken over de inhoudelijke wereld achter het geld vrijwel verdwenen. Immers, alles wordt in de politiek platgeslagen tot een discussie over meer of minder geld.

EU als samenwerkingsverband

Tot slot nog een boodschap aan de bestuurders in Brussel. De lidstaten van de EU laten een grote verscheidenheid in taal en cultuur zien. Met als gevolg dat een sterk Europa slechts kan ontstaan door sterke samenwerkingsverbanden te smeden die met elkaar gaan investeren in de toekomst. Met andere woorden: de EU moet niet evolueren naar een ingewikkeld bureaucratisch ‘Verenigde Staten van Europa’, maar naar een verzameling van innovatieve samenwerkingsverbanden waar elke lidstaat aan kan meedoen. Dus, als actueel voorbeeld: géén log Europees leger, maar wél een hecht en vitaal samenwerkingsverband van lidstaatlegers. Een soort Europese NAVO.


Net als de voorgestelde systeemverandering in ons eigen land, moeten in Europese samenwerkingsverbanden de begrotingsdiscussies niet worden gedomineerd door kostenposten, lastenverdelingen en bureaucratische uitvoeringsstructuren, maar moet het primair gaan over het behalen van maximale rendementen. Vergeet niet dat de EU al een investeringsbank heeft, de EIB. Met de investeringsaanpak in de EU mogen we verwachten dat het onderlinge vertrouwen tussen de lidstaten toeneemt en Europa niet meer achter de feiten aanloopt.

***

Guus Berkhout is auteur van het boek: Een masterplan voor de toekomst van Nederland, 2024

***
Bron OpinieZ hier.
***