Immigratie geen ‘rechts stokpaardje’ meer na radicaal advies Staatscommissie

De conclusie is duidelijk: deze aantallen kan Nederland niet aan; het moet over een andere boeg.

GERTJAN VAN SCHOONHOVEN 17-1-2024

Het langverwachte rapport van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen markeert een trendbreuk in het denken van beleidsmakers over immigratie, stelt Gertjan van Schoonhoven vast. De conclusie is duidelijk: deze aantallen kan Nederland niet aan; het moet over een andere boeg.

Op het eerste gezicht kiest de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 in haar langverwachte rapport over de bevolkingsgroei een beetje slapjes de gulden middenweg. Alleen al de titel – Gematigde groei – doet het ergste vrezen. Niet te weinig bevolkingsgroei, maar ook weer niet te veel. Doe maar iets er tussenin – gematigde groei. Kan het braver? Typisch de taal van een commissie. Kool én geit mooi gespaard.

Maar nee. Zo zit het toch niet. Je zou de Staatscommissie onrecht doen door  haar ruim 400 pagina’s tellende rapport zo af te serveren. Onder voorzitterschap van voormalig topambtenaar Richard van Zwol hebben de 13 leden van de commissie – ‘drie kerkbanken vol’, zoals demissionair minister Hugo de Jonge (CDA) snedig zei bij de aanbieding van het rapport aan Tweede Kamer en kabinet, maandag in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag – wel degelijk een aantal harde noten gekraakt.

GEMATIGD?

Dat begint al met dat op het oog wat brave pleidooi voor ‘gematigde’ bevolkingsgroei. Dat is in zijn uitwerking en consequenties eigenlijk heel radicaal – zeker naar de maatstaven van het Nederlandse immigratiebeleid en -debat. De staatscommissie bepleit voor de komende decennia een duurzaam immigratiesaldo dat netto ergens tussen de 40.000 en 60.000 mensen per jaar ligt. Minder is naar het oordeel van de Staatscommissie te weinig om de gevolgen van de vergrijzing op te vangen. Méér kan het toch al dichtbevolkte Nederland echt niet aan.

Veertig- tot zestigduizend: dat klinkt nog steeds als elk jaar heel veel mensen erbij. Maar ten opzichte van de migratiesaldi die Nederland de afgelopen paar jaar te verhapstukken kreeg – jaarlijks 100.000 tot in 2022 zelfs meer dan 200.000 mensen erbij per jaar – impliceert deze ‘gematigde’ groei echt een heel forse daling van de jaarlijkse aantallen. Een halvering, op z’n minst. Voor het Nederland van 2050 betekent dit dat er 19, hooguit 20 miljoen mensen wonen. En niet, zoals bij de huidige aantallen, wel 23 miljoen.

LEES OOK: WAT MAG BEOOGD KABINET-WILDERS I OM MIGRATIE TE BETEUGELEN?

MORELE STEUN FORMERENDE PARTIJEN

Voor de vier partijen die op dit moment in Den Haag als egeltjes bezig zijn een nieuw kabinet te formeren, is dit dus best radicale pleidooi voor ‘gematigde’ groei zonder meer een steuntje in de rug.  Zie je wel, kunnen die zeggen: ook de Staatscommissie vindt dat het zo niet langer kan. ‘Grip op migratie’ – dé prioriteit van de vier – is echt nodig.

NSC-leider Pieter Omtzigt kan helemaal content zijn. Hij wil zoals bekend toe naar een jaarlijks migratiesaldo van 50.000. Dat soort beloften vindt de Staatscommissie veel te precies – die kun je niet waarmaken. Maar haar eigen migratiesaldo met een ‘bandbreedte’ van tussen de 40.000 en 60.000 mensen erbij per jaar, is toch weinig anders dan ‘Omtzigt’ met de nodige slagen om de arm. Aangezien Omtzigt allerwegen is gekritiseerd voor zijn idee, heeft het voorstel van de Staatscommissie iets van gerechtigheid.

Dat typeert de geest van de Staatscommissie wel. Demografie, zei minister De Jonge terecht bij de presentatie, gold altijd als een ‘rechts’ stokpaardje. Fatsoenlijke politici hielden zich er verre van.

Politici van middenpartijen die toch over de hoge bevolkingsgroei begonnen – zoals De Jonge zelf – kregen in de regel het cynische verwijt ‘PVV-corvee’ te hebben. Angst voor rechts versleten te worden, was een serieus obstakel om het thema van bevolkingsgroei aan te kaarten.

TRENDBREUK

GERTJAN VAN SCHOONHOVEN: LES VOOR 2024: MAAK ASIELKWESTIE NIET GROTER DAN DIE IS, MAAR OOK NIET KLEINER

Misschien wel de grootste verdienste van de Staatscommissie is dat ze die huiver niet meer zo heeft.

Haar concrete conclusies en aanbevelingen zijn op zich niet zo nieuw en spectaculair; sommige (radicaal-)rechtse partijen zullen ongetwijfeld vinden dat de voorstellen niet radicaal genoeg zijn.

Maar de geest van het rapport markeert echt wel een trendbreuk in het denken van beleidsmakers over bevolkingsgroei en het onderliggende, voor velen nog steeds heikele thema van immigratie.

Zo kan het niet langer! Dat was maandag de weinig omfloerste boodschap van commissievoorzitter Van Zwol aan de verzamelde Kamerleden, bewindslieden en journalisten. Nederland, aldus de Staatscommissie, moet niet denken dat het zonder immigratie kan. Dat is een illusie.

Maar de huidige aantallen zijn veel te hoog – aan de politiek de opdracht om de juiste keuzes voor de toekomst te maken, en de welvaart, de voorzieningen en de sociale samenhang van ons land op lange termijn te waarborgen. In de woorden van Van Zwol: ‘Aan de slag!’

En ja: het was beter geweest, als dat geluid tien, twintig jaar geleden zo luid had geklonken. Maar beter laat dan nooit.

Elsevier