14-7-2022


Barbara Tuchmann 1908-1989, beroemd Amerikaans historica.

Een bijdrage van Pieter Lukkes.

Geld tegen de plinten 

Op 18 mei 2022 verschijnt er een rapport van de Algemene Rekenkamer over de manier waarop de Haagse bureaucratie vorig jaar met ons geld is omgegaan. Daarin lezen wij:

– dat er legio voorbeelden zijn waarbij het rijk kapitalen uit geeft zonder enig zicht op de doeltreffendheid ervan te hebben,

– dat het rijk in 2021 voor een bedrag van € 15,5 miljard (€ 2000 per huishouden) verplichtingen is aangegaan “waarvan de rechtmatigheid niet vast staat”,

– dat er ruimhartig speciale fondsen zijn opgericht en van grote sommen geld zijn voorzien.

Ergo: In Den Haag klotst het geld tegen de plinten. Tegen de juiste?

Lobby loont 

Blijkens de Rekenkamer zijn er dus bakken met geld gegaan naar de groepen die het hardst moord en brand hebben geschreeuwd over klimaat, stikstof, CO2 etc.. Ofwel: Nederland-lobbyland. Nieuwe ministers moeten die lobby tevreden stellen.. Zij heten “minister voor klimaat en energie” resp. voor “natuur en stikstof”. Deze ministers hebben samen €60 miljard (€ 8000,– per huishouden) toegestopt gekregen. Die rekening wordt doorgeschoven naar onze huishoudens.

Stemloos 

Waar het om groot geld gaat moeten wij slikken wat ons overkomt. Ons wordt niets gevraagd of uitgelegd. Het onderwerp wordt in verkiezingsprogramma’s niet aangeroerd.

Hoe moeten wij dan weten of de hiervoor genoemde aanslag van € 8000,– per huishouden solide is ?. Dat weet niemand. Dat is domweg een kwestie van geloof. Want die aanslag is niet gespecificeerd en ook niet van enige garantie voorzien. Zo’n garantie is toch normaal? Zelfs op een bosje bloemen krijg je een week garantie. Met goed onderbouwd beleid heeft dat niets te maken.

Uit de klauwen gelopen 

Barbara Tuchman.

Sinds Thorbecke (midden 19e eeuw) heeft de mens de door Tuchmann bedoelde wonderen verricht. Zo niet op bestuurlijk gebied waarop zich de laatste halve eeuw ook machtige belangengroepen hebben gemeld. De opkomst van deze belangengroepen werd enkele decennia geleden door Bart Tromp (1944-2007), hoogleraar sociologie en PvdA coryfee, aangeduid als de “emancipatie van de deelbelangen”. Nadien is die emancipatie uit de klauwen gelopen en ontaard in een dictatuur van de deelbelangen. Die deelbelangen dringen via de media hun eigen meningen en standpunten op aan de politiek en aan de publieke opinie. De Tweede Kamer is volgzaam maar bekoopt dat met een verlies aan kwaliteit. Tekenend is bv dat de Kamer medio mei 2022 zich dagenlang opwond over gewiste berichten in een aftands mobieltje van de eerste minister. Dat, terwijl het land te maken had met problemen als oorlogsdreiging, onrust over stikstof, vluchtelingen, een vliegende inflatie en armoede bij miljoenen huishoudens.

Kermis 

De deelbelangen drijven voor een groot deel op subsidies. Zij houden dus graag de subsidie- en loterijverslaving van de hedendaagse maatschappij in stand. Daarbij is het zaak om zowel de overbodigheid van de subsidies als die van de loterijen buiten het zicht van het volk te houden.

Dat doe je simpelweg door de werkelijkheid te vervangen door modellen die vaak worden gebruikt voor het voorspellen van de toekomst. Modellen zijn niet persé slecht maar worden vaak misbruikt. Dan dringen gelijkenissen met vroegere kermissen zich op. Op die kermissen voorspelden waarzeggers aan de hand van kaarten, glazen bollen etc. jouw toekomst die steevast zonnig en spannend was. Want leed-aanzeggende waarzeggers kregen geen klanten.

In de stikstof- en klimaatwereld zijn tientallen modellen in omloop. Anders dan op de kermis voorspellen die steevast een erge tot rampzalige toekomst. Daarmee wordt, net als op de kermis, ook aan de wens van de klanten- zoals de klimaatindustrie- voldaan. Wat dit betreft heeft de tijd al een paar eeuwen stil gestaan.

Perverse olifant 

Verdienen aan het oplossen van problemen is normaal. De bakker lost voor een luttel bedrag mijn miniprobleem van een lege broodtrommel op. De koude oorlog heeft bewezen dat je aan maxi-problemen veel meer kunt verdienen. Dus weet iedereen: hoe groter de problemen hoe groter de verdiensten. Dit lokt de perverse prikkel uit om van een muis een olifant te maken. Dat begint met op het minste of geringste probleem het etiket “crisis” te plakken. Opdat het volk zich zorgen maakt.

Dit is de strategie van bijvoorbeeld Milieudefensie. Greenpeace, het Wereld Economisch Forum, het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change), werkgeversverenigingen en niet te vergeten de rechterlijke macht die die zich op veel meer (wetenschaps)gebieden competent verklaart dan ik bereid ben te geloven.

Elk nadeel – ook een crisis- heeft zijn voordeel. Voor- en nadelen moeten tegen elkaar worden afgezet om per saldo de ernst van die crisis vast te stellen.

Waar precies moeten we die op de schaal tussen muis en olifant plaatsen?. Dit hoort bij de aanpak van elke “crisis” maar gebeurt niet bij de vermeende klimaatcrisis en ook niet bij de omstreden stikstofcrisis. Daarom ontbreekt de fundering onder dat beleid .

De nul-hypothese 

Nergens krijgt Tuchmann meer gelijk dan in de stikstofzaak. Eenstemmigheid daarover is ver te zoeken. Daarom is het logisch dat Leon de Winter zich afvraagt of onze bestuurders de crises wel willen bezweren of dat zij er een andere agenda op na houden. In elk geval is chaos troef.

De partijen behandelen het “stikstofvraagstuk” in isolement en niet als element in een veel groter systeem. Dit is een improductieve aanpak. Daarin ontloopt men de vraag wat de voor- en nadelen van het ingrijpen in het stikstofregime zijn. Is het per saldo niet beter om niets of zo weinig mogelijk te doen?

Eigenlijk komt het betoog van oud-minister Plasterk daar op neer als hij het stikstofvraagstuk laat verschrompelen tot een door ambtenaren bedacht probleem.

Methodologisch gezien betekent dit dat het uitgangspunt (de nul-hypothese) voor het stikstofbeleid moet zijn dat er per saldo géén stikstofprobleem bestaat. Naar de mate waarin deze hypothese wetenschappelijk wordt verworpen kan een beleidspakket worden ontwikkeld. Die nul-hypothese is noch bij de commissie Remkes -die in juni 2020 het o zo belangrijke stikstofrapport “Niet alles kan overal” uitbracht – noch bij de op de nota-Remkes reagerende focusgroep Stikstof ( prof. Lindeboom c.s.) te vinden. Beide partijen hebben wat dit betreft half werk verricht. Waaruit blijkt dat methodologie In brede beleidsbepalende kringen een genegeerd – gevreesd?- onderwerp is.

Methodologisch toetsen 

€ 8000 per huishouden. Daar moet beleid achter zitten dat bestand is tegen elke kwaliteitscontrole . Ook tegen de volgende in 4 punten samengevatte toetsen op de wetenschappelijke houdbaarheid van de aanpak..

1.  Factor tijd. Het probleem waarmee wij vandaag worstelen wordt over 15 jaar in een handomdraai opgelost. Dat is vaak het geval omdat er – nu al –  tal van innovatieve oplossingen denkbaar zijn of al in de pijplijn zitten. Beleidsrapporten- ook die van Remkes- die geen deskundige verkenning van de toekomst bevatten, zijn bij verschijnen al voorbij hun houdbaarheidsdatum.

2. Ruimte. Nederland is stipje op de aardbol. Wat hier gebeurt is mondiaal gezien vaak totaal onbelangrijk. Waarom hier en nergens elders het groen-verklaarde gas uitbannen? Waarom tegen hoge kosten moderne kolencentrales sluiten terwijl er in andere delen van de wereld veel meer dan 1000 in aanbouw of in voorbereiding zijn? Waarom doen wij aan “pissing in the ocean” ­?

3. Analyse van Nut en Noodzaak van voorgenomen maatregelen. Een ongelooflijk belangrijk toetsingsinstrument dat ten onrechte nooit wordt toegepast. Punt is dat hiermee zin en onzin (bluf) van elkaar worden gescheiden hetgeen natuurlijk pijnlijk kan zijn voor de makers van dubieus beleid. Deze analyse vindt men in beleidsstukken nooit terug. Uit angst, onwil of onkunde ?

4. Een sociaal-geografische maatschappelijke kosten-batenanalyse. Klimaat, stikstof, energie etc. hebben stuk voor stuk een sterk regionale component en drukken op hun beurt een stempel op regio’s. De analyse van deze systemen en processen is onontbeerlijk voor een degelijk beleid maar wordt systematisch overgeslagen. Waarom? Tja als ik dat vertel dan worden veel mensen, ook collega’s, boos.

Wie kan mij overtuigen dat ik, ondanks de grote hiaten in de onderbouwing ervan, toch in de juistheid van het klimaat-stikstof-en energiebeleid moet geloven?

Nogal wiedes dat Tuchman gelijk heeft 

Tuchmann heeft gelijk omdat de wereld van de politiek (plus de bij de politiek inwonende deelbelangen) en de gewone wereld hemelsbreed van elkaar verschillen. In de gewone wereld is de immense vooruitgang op alle terreinen des levens mogelijk geweest door te profiteren van de verworvenheden van de wetenschap. De politieke elite heeft dat niet gedaan. Die is blijven hangen in de wanen van de dag, in vastgeroeste ideologieën en in dogma’s waarvan verkiezingsprogramma’s en regeerakkoorden zijn doorspekt. Ja, als je de voortgang van de wetenschap negeert, dan is achterlijk beleid het resultaat.

Slotopmerking

Om bouwvallige redenen klotst het geld tegen de plinten van de ministers voor klimaat en voor stikstof. Gebruik het svp voor het lenigen van de noden van de paar miljoen huishoudens die financieel diep in de put zitten. De ernst van dát probleem staat buiten kijf.

***