Foto: Shutterstock.











Een gastbijdrage van Dirk Jan Barreveld.

Klimaatverandering, CO, broeikasgassen, ons dagelijks leven zit er vol mee. Duizenden wetenschappers werken aan deze problemen. Het ene rapport na het andere verschijnt, het een spreekt het ander weer tegen. Veroorzaakt COde stijging van de temperatuur of is het net andersom en veroorzaakt de temperatuur de verhoging van de CO2? Toch wel merkwaardig dat we zoveel moeite besteden aan een stof die slechts 0.04% van onze lucht uitmaakt. Schieten we ons doel niet voorbij met zo veel aandacht voor een stof die zo zeldzaam is in onze lucht.

Ik moet echter eerst een kleine aanvulling geven op mijn vorige artikel (De Hemellichamen en ons Klimaat). De essentie van dit verhaal was dat het IPCC ten onrechte de klimaateffecten van de invloeden van variaties in de zonneactiviteit en van veranderingen in het evenwichtsspel tussen alle leden van ons zonnestelsel minimaal zijn en daarom in feite buiten beschouwing gelaten kunnen worden. Ik heb uitgelegd hoe ingewikkeld dat proces was en dat dit veroorzaakt werd door het feit dat de hemellichamen van ons zonnestelsel geen exacte uniforme kristallen bolletjes zijn maar grote onregelmatigheden vertonen. Cruciaal daarbij is dat onze aarde, voor zo ver wij weten, als enige tektonische bewegingen heeft. Andere planeten hebben echter wel ijstijden en dat betekent dat de gewichtsverdeling op die planeten, net als bij ons ook stelselmatig verandert. Dit heeft allemaal gevolgen voor de nutatie en dat beïnvloed het klimaat. Deze gevolgen kunnen groot zijn. Er zijn op Aarde ijstijden geweest die zo sterk waren dat de ijskappen van de polen tot aan de evenaar vrijwel de gehele Aarde bedekten. Met name in het Cryogenium (850 – 635 miljoen jaar geleden) kwamen ijskappen in de tropen op zeeniveau voor. Men denkt dat dit te verklaren uit een kanteling van de aardas (de obliquiteit moet dan meer dan 54º geweest zijn). De polen moeten toen warmer dan de evenaar geweest zijn. Er zijn ook andere voorbeelden. Het noordoosten van China blijkt tussen 174 en 157 miljoen jaar geleden plotseling totaal van klimaat veranderd te zijn. Men heeft lang gefilosofeerd over de vraag hoe dit kon. Nu wijt men het aan een kanteling van de aardas. In West-Afrika is er het probleem van de Baai van Benin1. Ik herinner me ook nog een discussie, die tijdens mijn eerste bezoek aan Australië (1959), daar heftig gevoerd werd over de vraag of een dergelijke kanteling wel of niet op punt stond te gebeuren. Men was toen bang voor het samenvallen van een snel aangroeien van Antarctica gepaard gaande met het snel afsmelten van de Noordpool. We hadden toen nog niet de snelle verbindingen die we nu hebben, dit soort berichten bereikten toen dan ook, voor zo ver ik weet, nooit West Europa. Er is ook een hele praktische kant aan deze zaak. Zeelieden worden opgeleid om op iedere plek op aarde de waterdiepte tot op een centimeter nauwkeurig te kunnen bereken. Zij hebben daarvoor Zeevaartkundige Tafels aan boord waar in een groot deel van dit soort onderlinge relaties in cijfers en getallen zijn uitgedrukt. Nogmaals, het is uiterst merkwaardig dat het IPCC deze hele problematiek aan de kant veegt en als niet ter zake beschouwt.

COen temperatuur over de laatste 600 miljoen jaar

COwordt gezien als de belangrijkste veroorzaker van klimaatverandering. Er wordt heel veel over gepraat en geschreven, hoe was het echter in het verleden? Koolstofdioxide was er van af het moment dat onze Aarde van een enorme bal van hete gassen, bijna 5 miljard jaar geleden, condenseerde in wat het nu is. In die beginperiode bestond onze atmosfeer hoofdzakelijk uit stikstof, koolstofdioxide en waterdamp. Het had min of meer dezelfde samenstelling als wat nu bij vulkanische uitbarstingen naar buiten komt. Naarmate de planeet verder afkoelde condenseerde een deel van de waterdamp om, naar men aanneemt, zo onze oceanen te vormen, deze namen een deel van het COop, er bleven echter grote hoeveelheden achter in de atmosfeer.

De eerste vormen van leven, die zich op aarde ontwikkelden, waren microben. Alleen zij konden zich in de primitieve atmosfeer van die tijden handhaven. Ongeveer 2½ miljard jaar geleden ontwikkelde de eerste planten zich waardoor de fotosynthese ontstond. Dit creëerde glucose en zuurstof uit COen water. Deze ontwikkeling veranderde de atmosfeer. Naarmate leven zich verder ontwikkelde nam de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer sterk af. Aan het begin van het Precambrium, zo’n 600 miljoen jaar geleden, was het COgehalte 7000 ppm. Zo’n 20 miljoen jaar geleden was het niveau gezakt tot 300 ppm.

De rol die men COtoedeelt

Laat ik voor op stellen dat ik geen klimaatscepticus ben. Ik denk echter dat er wel degelijk een aantal zaken zijn die betrekking hebben op onze Aarde, die ons helemaal de verkeerde kant op sturen. Ik heb me verschrikkelijk geërgerd aan de opstelling van het IPCC dat men ten onrechte de klimaateffecten van de invloeden van variaties in de zonneactiviteit en van veranderingen in het evenwichtsspel tussen alle leden van ons zonnestelsel als minimaal beschouwd en daarom buiten beschouwing gelaten kunnen worden. Mijn eerdere opmerkingen over het kantelen van de aardas bewijzen nog eens de onhoudbaarheid van deze opvatting. De fout die veel wetenschappers maken is dat ze ergens halverwege een onderwerp pakken en dan daarover tot in het eindige publiceren zonder eerst eens naar de oorzaak van alles te kijken. Om een goed oordeel over het klimaat te krijgen moet je bij het begin beginnen, niet halverwege. Daarom begon ik ook in mijn eerste artikel met de rol van de hemellichamen in ons zonnestelsel.

Okay, dat moest mij even van het hart. Nu terug naar het CO2 en de rol hiervan. De gangbare stelling is dat CO2 tamelijk transparant is voor het doorlaten van zonnestralen, maar dat het de stralingswarmte absorbeert die het aardoppervlakte uitstraalt. Op deze manier wordt warmte vastgehouden en verbeterd. Men neemt aan dat in het huidige klimaat waterdamp het meest actieve broeikasgas is. Het wordt verantwoordelijk geacht voor ongeveer twee derde van de totale opwarming. COneemt een kwart voor haar rekening. Methaan wordt verantwoordelijk geacht voor de rest. Deze situatie is merkwaardig omdat de waterstofconcentratie in onze atmosfeer minder dan 1% is, COis slechts 0,04%. De stelling van Prof. Joanna Haigh2, is dat de structuur van de COmoleculen hen buitengewoon effectief maken om hitte straling te absorberen terwijl de belangrijke atmosferische gassen zoals stikstof en zuurstof transparant voor deze straling zijn. Het “greenhouse effect” betekent dat als de broeikasgassen toenemen de temperatuur toeneemt. Op deze manier komt men tot de conclusie dat de 1º opwarming over de laatste 150 jaar geheel te danken is aan menselijk handelen.

Andere wetenschappers stellen dat de terugstraling van het aardoppervlak gebeurt in de vorm van infrarode straling die wij als warmte voelen. Zuurstof en stikstof interfereren niet met deze infrarode stralen in de atmosfeer. Dit zou komen omdat stikstof en zuurstof energie absorberen met heel kleine golflengtes van ongeveer 200 nanometer of minder, terwijl infrarode energie veel grotere golflengtes heeft, namelijk 700 tot 1.000.000 nanometers. COdaarentegen absorbeert energie met golflengtes van 2.000 tot 15.000 nanometers, deze overlappen de infrarode straling. Door het absorberen van deze infrarode energie vibreert en herstraalt het de infrarode energie in alle richtingen de ruimte in. Door het meten van de golflengtes van de infrarode straling die het aardoppervlakte bereiken weten wetenschappers dat CO, Ozon (O3), en Methaan (CH4) de grootste bijdragen aan de opwarming van de aarde leveren. In 2015 passeerde het COniveau de 400 ppm, dat was meer dan de pre-industriële waarde van 280 ppm. En een niveau dat, volgens wetenschappers van de Columbia Universiteit in de V.S., vele miljoenen jaren niet op aarde bestond.3 Alhoewel de basiswetenschap over hoe broeikasgassen de Aarde verwarmen zeer goed begrepen worden zijn er toch complicaties. Het klimaatsysteem antwoord op verschillende manieren op zowel een toename als een verbetering van de kwaliteit van deze gassen. Dan zijn er nog externe factoren zoals het El Niño en El Niña-effect in de Stille Ocean, vulkaanuitbarstingen, veranderingen in de zonnestraling, alsmede de door mij eerder genoemde variaties in de omwenteling van zonnelichamen.3 Kortom, klimaat is een buitengewoon ingewikkelde zaak.

Op de klimaat conferentie van Glasgow (2021) werd besloten dat getracht moest worden de temperatuur stijging van de Aarde te beperken tot 1.5º C. om een klimaatcatastrofe te vermijden. Echter, wetenschappers gaan er van uit dat een temperatuurstijging, op basis van huidige toezeggingen, van 2.4º onvermijdelijk is.

Het COgehalte over de laatste 600 miljoen jaar

Er is één conclusie uit het bovenstaande die niemand, klimaatsupporter of klimaatscepticus, met geen mogelijkheid kan ontkennen en dat is dat ons klimaat een buitengewoon moeilijk onderwerp is. Je kan prachtige theorieën opzetten over infrarood, golflengtes en hitte absorptie, maar waar is het harde bewijs? In een laboratorium kan veel, in de praktijk, en zeker op zo’n grote schaal als ons zonnestelsel, liggen de zaken heel anders. Een kleine fluctuatie in de nutatie van Venus of Mars kan iedere theorie in de prullenbak doen verdwijnen. Waarom hebben we van de erkende klimaatprofeten nooit gehoord dat een kanteling van de Aarde, of welke andere planeet dan ook, tot de mogelijkheden behoort? Wetenschappers zijn uitermate behendig in het maken van modellen. Hoe vaak hebben we echter de laatste maanden Mark Rutte en Hugo de Jonge handenwrijvend op de persconferentie zien staan met de mededeling dat helaas het model niet klopte. Dansen met Jansen stond er ook niet in. Modellen zijn gebaseerd op theoretische aannames, soms met ten dele harde cijfers (zo als bij corona) die heel vaak geen enkele bewijsbare onderbouwing hebben. Een model is nooit de waarheid, maar een poging de waarheid te benaderen. Nauwkeuriger is het niet. Het probleem zit altijd in de aannames. In mijn laatste boek (NEDERLAND EN DE ONDERGANG VAN SURINAME) vertrouwde ik de getallen niet met betrekking tot het aantal slaven dat wij van West-Afrika naar het Westen gebracht zouden hebben. Ruim 550.000 hadden onze eminente slavenwetenschappers Emmer, Postma en Den Heijer berekent. Zij gebruikten hiervoor het Amerikaanse model van slavevoyages.org. Toen ik hier eens goed indook bleek mij dat vrijwel alle aannames fout waren en dat het totale aantal slaven dat in de Driehoekshandel verhandeld was miljoenen lager was dan gedacht, echter ons aandeel bleek veel groter dan aangenomen. Ik heb dit resultaat ook met prof. Piet Emmer, onze eminence grise van de slavenliteratuur besproken. Hij was het met mij eens. Het probleem zat in het feit dat geen van de wetenschappers, die zich met deze problematiek bezig hield, enige nautische kennis of achtergrond had. Laten we eerlijk zijn, we gaan toch ook niet naar de veearts als we kiespijn hebben, maar naar de tandarts.

Laten we eens naar de realiteit kijken. Figuur 1 geeft een overzicht van de temperatuur op Aarde en de COin de atmosfeer. Je behoeft geen wetenschapper te zijn om te zien dat er over die 600 miljoen jaar geen enkel verband tussen beiden bestond.

Figuur 1. COen temperatuur over de laatste 600 miljoen jaar.

Grafiek 1 kom je veel tegen in de klimaatdiscussie. De grafiek is afkomstig van een onderzoek naar de koolstof-silicaat geochemische cyclus en het effect hiervan op het koolstofdioxide gehalte van de atmosfeer van de Amerikanen Berner, Lasaga en Garrels en dateert oorspronkelijk uit 1983. Het onderzoek werd herhaald in 1991 en 1994 door Robert Berner en Zavareth Kothavala en staat bekend als het GEOCARB III model. Uit het onderzoek bleek: (1) de toename in de zonneconstante van de laatste 570 miljoen jaar (het Fanezroïcum) heeft een geleidelijke vermindering van de hoge waarde van het CO2 gehalte in het Paleozoïcum, vergeleken met vandaag, teweeggebracht; (2) de hoge CO2 waarden gedurende het Mesozoïcum en de vermindering van CO2 gedurende het Cenozoïcum zijn voornamelijk veroorzaakt door het lage reliëf in het Mesozoïcum en de bergverheffing gecombineerd met de vermindering van metamorfe ontgassing van COgedurende het Cenozoïcum; (3) veranderingen in rivierafvoer en koolstof landgebieden zijn betrekkelijk onbelangrijk vergeleken met andere factoren; (4) variabele ontgassing als gevolg van veranderingen in de zeebodem was, voor wat het COgehalte van de atmosfeer betreft, gedurende het Paleozoïcum niet erg belangrijk; (5) de berekende COwaarde in het Fanerozoïcum (de tijd van 541 miljoen jaar geleden tot nu) is gevoelig voor de grootte van de carbonaatafzetting in ondiep water tegenover de diepe oceaan omdat dit tot gevolg kan hebben dat het carbonaat diep begraven kan worden en daardoor thermisch ontgast wordt; (6) het laten variëren van kristal koolstof door de hoeveelheid organische koolstof en carbonaatkoolstof niet te volgen heeft weinig effect op de resultaten. Een belangrijke bepalende factor, gedurende het gehele Faneroïcum, is het CO2 broeikasgas effect geweest. Veranderingen in het COgehalte, in deze periode, zijn veroorzaakt door een combinatie van geologische, biologische en astronomische factoren.

Conclusie

Als resultaat van het onderzoek vermeldt men onder meer dat dit type modellering niet geschikt is voor de verklaring van korte termijn COfluctuaties (bijvoorbeeld in overgangsgebied van het Paleoceen en het Eoceen en bijvoorbeeld tussen het Ordovicium en het Siluur)) omdat de input data zich daar niet voor lenen. Deze input data bedragen 10 miljoen jaar of soms nog langer. Men stelt dan ook dat precieze waarden van CO, zoals weergegeven met de standaard curve, niet al te letterlijk moeten worden genomen en altijd gevoelig zijn voor aanpassingen. Dit betekent, stelt men, dat over de lange termijn er inderdaad correlatie is tussen CO2 en paleotemperatuur als gevolg van broeikaseffecten.5

Deze laatste uitspraak over correlatie van temperatuur en koolstofdioxide is merkwaardig als je naar de grafiek kijkt. Ik vermoed dat wetenschappers zich verkeerd hebben uitgedrukt. Statistisch gezien is er geen sprake van correlatie tussen de twee variabelen. Wel echter blijkt dat over de laatste 600 miljoen jaar gemeten de waarde van de CO2 van 7000 ppm terugloopt naar pakweg 200 ppm of zo. Dat is echter geen bewijs voor correlatie. Correlatie, overigens, duidt slechts op samenhang en niet op oorzakelijk verband. In wezen loopt dit min of meer parallel met de ontwikkeling van onze Aarde over die tijdsperiode. Er zijn heel veel wetenschappers die deze grafiek, of dit onderzoek, verkeerd hebben gelezen of statistisch onvoldoende geschoold zijn of waren. Je komt op het internet dan ook heel vaak uitdrukkingen zoals “debunked”, “false claim” etcetera over deze grafiek tegen.

COen temperatuur in het holoceen

Grafiek 1 laat zien hoe het COgehalte in de atmosfeer de laatste 600 miljoen jaar terugliep van 7000 ppm naar pakweg 400 ppm. Grafiek 2 geeft weer het COgehalte in het holoceen, de periode van 11.700 jaar geleden tot nu.

Grafiek 2. Koolstofdioxide in het holoceen

Statistiek is een zeer subjectief vak. Je kan met simpele manipulaties, volkomen terecht, zaken net zo scheef voorstellen als je wil. Als we grafiek 2 in grafiek 1 zouden willen weergeven dan bezet deze grafiek precies 1 mmin de rechteronderhoek van grafiek 1. De schaal van grafiek 2 is slechts 4% van de schaal van grafiek 1. Vergeleken met grafiek 1 is dus de stijging van 250 naar 400 ppm, in de tijd gezien (grafiek 1 beslaat 600 miljoen jaar) slechts fractioneel.

Temperatuur in het holoceen

Grafiek 3. Koolstofdioxide in het holoceen

In grafiek 3 is weergegeven het verloop van de temperatuur in het holoceen, de periode dus van 11.700 jaar geleden tot nu. Uit de grafiek blijkt heel duidelijk dart de schommelingen zeer aanzienlijk zijn, het verschil tussen minimum en maximum temperatuur is ruim 20 graden Celsius. Als we beide grafieken (2 en 3) met elkaar vergelijken dan blijkt ook duidelijk dat er van correlatie geen sprake is. Is er dan helemaal geen verband tussen temperatuur en koolstofdioxide? Hoe zit het dan met al die klimaatcrisistheorieën die als maar COde schuld van alles geven?

De kip of het ei?

De laatste decennia lopen de curves van de globale temperatuur en het koolstofdioxide vrijwel parallel. Een recent onderzoek (Demetris Koutsoyiannis and Zbigniew W. KundzewicAtmospheric Temperature and CO2: Hen-Or-Egg Causality? , November 2020) concentreerde zich specifiek op de periode 1980-2019, een periode waarover veel gegevens beschikbaar zijn.

Grafiek 4. Koolstofdioxide en temperatuur over de periode 1980-2020

Er is causaal verband, dat blijkt ook duidelijk uit de grafiek. Het onderzoek wees uit dat de dominante richting is dat eerst de temperatuur omhoog gaat en dat dan het COgehalte zich aanpast. Verandering in koolstofdioxide blijkt ongeveer 6 maanden achter te lopen bij de verandering in temperatuur gebaseerd op een maandelijkse schaal. Het is dus kennelijk niet juist dat een stijgend koolstofdioxide gehalte de wereldtemperatuur doet stijgen, er is een soort wisselwerking gaande.

De Aarde begint op te warmen, vervolgens smelt ijs en sneeuw zo dat de planeet meer warmte absorbeert, dit functioneert dan als feedback om de verwarming te intensiveren. Uiteindelijk warmt de oceaan voldoende op om COte kunnen afgeven. De koolstofdioxide verspreidt zich dan in de atmosfeer, er wordt meer zonlicht geabsorbeerd en meer hitte vastgehouden waardoor het warmte effect versterkt wordt. Gedetailleerde analyses laat ook zien dat er van een zekere na-ijling sprake is. Verschillende onderzoeken van Antarctica’s ijs hebben aangetoond dat de vertraging ergens tussen de 500 en 800 jaar kan liggen.6,7,8

Grafiek 5. Temperatuur en COin Vostok ijskernen.

COen de klimaatcrisis

Uit alles blijkt dus dat er helemaal geen sprake is van een spectaculaire opwarming van onze Aarde als gevolg van overmatige broeikasgasuitstoot. Dit betekent ook dat de voorspelde 1.5 of 2.4 graden Celsius die de Aarde zou opwarmen op zijn minst ter discussie staan. Toch is er van opwarming sprake, wij zitten namelijk tussen twee ijstijden in. De laatste ijstijd eindigde rond 20.000 jaar geleden en de volgende zou rond 60.000 jaar van nu kunnen beginnen. Deze situatie betekent dat nog tienduizenden jaren lang het ijs van noord en zuidpool blijft afsmelten, wat we ook doen wij kunnen dit niet stoppen. Dit is een natuurlijk proces dat op het Noordelijk Halfrond voor een belangrijk deel wordt aangedreven door de oceanische warmtepomp (“thermo-haliene circulatie”). Gedurende het laatste miljoen jaar is het tenminste eenmaal voorgenomen dat Groenland geheel zonder ijs was. Het zou toen 4 graden Celsius warmer geweest zijn dan nu.

Figuur 6. De Golfstroom

Met andere woorden ook al zou de hele broeikasuitstoot tot stilstand komen dan nog blijft het smelten doorgaan. Een ander punt van belang is dat we redelijk goed wat weten wat het ijs op Noordpool en Groenland doen maar we weten heel weinig van Antarctica. Er waren tijden dat Antarctica geen ijsbedekking had. De vraag is echter of het toen op dezelfde plaats lag. Als het afsmelten van de Noordpool en Antarctica niet met min of meer dezelfde snelheid gebeurd bestaat overigens de kans, zoals ik eerder heb vermeld, dat de Aarde kantelt. Het geheel afsmelten van Antarctica zou de zeespiegel overigens met zo’n 60 meter doen stijgen.10

Kan de wereld zonder CO2 of fossiele brandstof?

Hoe het ook zij, COen dus ook de fossiele brandstof, zit in het verdomhoekje. Velen gaat het niet snel genoeg hoe we dit afbouwen. Ik kocht onlangs het boek OMARM DE CHAOS van Jan Rotmans. Hij is onder meer de oprichter van Urgenda, de club die het CO2 proces tegen Shell won. Rotmans is een fervent voorstander van het zo snel mogelijk uitfaseren van COvooral in de vorm van het geheel stopzetten van iedere vorm van fossiele brandstof. Hij denkt dat Shell over 25 jaar geheel van fossiele brandstof is afgestapt. Ik heb als transportmanager veel met de olie-industrie te maken gehad. Ik was bijvoorbeeld ooit betrokken bij het transport van de transformatoren (4 stuks van ieder 150 ton) voor de elektriciteitscentrale van N’djamena, de hoofdstad van Tsjaad. Een afstand van 1200 kilometer door moerassen, oerwouden, woestijn en berggebied. We deden daar een half jaar over. Het ging om een centrale van 55 MW voor een stad van een miljoen inwoners. Ik was ook betrokken bij een soortgelijk project in Ouagadougou, de hoofdstad van Burkina Faso. Het grootste probleem in al die landen was het op zijn plek brengen van de reusachtige transformatoren, soms op onmogelijke plekken. Bij het Malibog Kananga project, op het Filippijnse eiland Leyte, moesten ze afgeleverd worden op de top van een vulkaan. Hier ging het om 8 stuks. We moesten er zelfs een haven voor aanleggen. Tegenwoordig gebruikt men in veel gevallen zonne-energie. Het punt is echter dat men dat niet doet omdat men olie of steenkool wil uitfaseren, daar heeft men helemaal geen weet van, maar omdat de bouw veel gemakkelijke is, minder zware stukken, en omdat er überhaupt in de wijde omtrek geen olie of gas voorhanden is. Ik schreef ooit, in 2004, een boek over de olie: Het Doemscenario (ISBN: 90-809566-2-7). Toen was olie $ 58 per vat, nu staan we op bijna $ 80. Wat Rotmans, naar mijn mening, niet begrijpt is dat wij in het Westen geen enkel probleem met elektriciteit, of brandstof voor onze auto’s, hebben. Wij kunnen ook best op elektriciteit overstappen. In derde wereld landen ligt dat heel ander. Heel vaak heeft men maar een paar uur stroom per dag of kan je alleen maar drie keer in de maand tanken, ook nu nog in 2022.

De verwende westerse wereld

Wij zijn verwend. De Westelijke wereld omvat pakweg zo’n, 1 miljard mensen, denk aan Europa, de V.S., Canada, Japan, Australië en een klein deel van China. Wij zien van China alleen Shanghai, Beijng, Kanton en een paar delen van de kuststrook. Van der rest weten we vrijwel niets. Rotmans wil iedere vorm van ontbossing stoppen, hij zal wel blij geweest zijn met het besluit van de Glasgow conference. Helaas, kan dat wel? Kunnen we het omhakken van onze bossen stoppen? Wat moeten onze biomassa-enthousiasten dan? Hoeveel bos verdwijnt er helaas niet in onze biomassa centrales. De miskoop van de eeuw. Er is echter een heel ander punt. De helft van de wereldbevolking, pakweg 4 miljard mensen, kookt iedere dag de schamele maaltijd van drie lepels rijst en twee sardientjes, of een afgekloven stuk bushmeat (lees vlees van een aap) op hout. Wat moeten die mensen dan als dat niet meer mag of kan? Dat wordt hongerlijden want er is geen enkel alternatief. Het hout dat voor koken wordt gebruikt overtreft het hout dat illegaal wordt gekapt en geëxporteerd. Dan is er India, een land van anderhalf miljard mensen. In het voorjaar van 2021 hebben we gezien hoe India getroffen werd door de Delta variant. Het grootste probleem voor de bevolking was om hout te vinden voor het verbranden van de doden. Dat is heilig in India. Daar is geen alternatief voor. Ik heb de indruk dat Rotmans geen idee heeft, en er misschien ook nooit geweest is, hoe de derde wereld er echt uitziet. Voor heel Afrika, met uitzondering van Marokko, Tunesië en delen van Egypte, is er geen alternatief.

Figuur 7. De Ajeromi-Ifelodun wijk in Lagos, Nigeria.

De wijk heeft een bevolkingsdichtheid van 57,276.3 inwoners per vierkante kilometer,

Bovenstaande foto is van Lagos, Nigeria. De bevolkingsdichtheid is 57.000 bewoners per vierkante kilometer, Amsterdam haalt nauwelijks 5000 bewoners per vierkante kilometer. Op deze daken kan je geen zonnepanelen leggen, er is geen kabelsysteem en, boven alles, niemand zou weten hoe je dat zou moeten aanleggen als het theoretisch kon. Er is geen ambachtsschool en er zijn geen elektriciens. Geen enkel land buiten West-Europa heeft ambachtsopleidingen voor vaklieden zoals wij hebben. Als je in Nigeria, de Filippijnen of Columbia automonteur wil worden kijk je drie dagen over de schouder van je vader en je bent geslaagd. Ik heb tijdens mijn werk in Afrika, het Midden Oosten en Zuidoost Azië bij herhaling een gecertificeerde lasser uit Nederland moeten laten overvliegen omdat die er lokaal niet waren en de verzekering, van een kraan bijvoorbeeld, eiste dat de reparatie door een gecertificeerde lasser moest worden uitgevoerd. Kosten? Soms € 10.000 voor een klusje van een half uur. In de derde wereld is niets gemakkelijk. In orkaangebieden, met bijvoorbeeld windsnelheden van pakweg 300 km per uur, kan je geen windmolens gebruiken. Wat dan?

Onbreekbare gewoontes

Wij westerlingen kunnen overal wel een alternatieve oplossing voor vinden. Buiten onze westerse wereld ligt dat heel anders. We zien hoe de Turkse president Erdogan de rente niet wil verhogen. Geen enkele TV zender, ook niet RTL Z, heeft uitgelegd waarom hij zo denkt. Heel simpel, de Koran verbied rente. Basta. We hebben gezien hoe de Mohammedaanse wereld reageerde op het boek van Lale Gül. Indiërs moeten niet alleen hun doden met hout verbranden, ze moeten ook tenminste eens in hun leven een doop in de rivier Ganges ondergaan. Een rivier zo vuil dat onze riolen er nog als drinkwater uitzien. De Japanners en Chinezen doen alles voor hun voorvaderen, daar is niet aan te tornen. Westerlingen hebben de neiging te denken dat de rest van de wereld hunkert om alles van het Westen over te nemen of na te apen. Dat is een enorme misvatting. Elders in de wereld heeft men andere gewoontes en gebruiken waar men aan gehecht is en die men superieur acht boven Westerse gewoonten. Wij denken dat de Afghanen de Taliban verafschuwen. De Engelsen liepen 150 jaar geleden al tegen een muur in Afghanistan. De Taliban kon nooit zo groot en belangrijk worden als niet het overgrote deel van de Afghaanse bevolking van 40 miljoen hen steunde. Voor ons is dat moeilijk te begrijpen, wij leven eenvoudigweg in een andere wereld.

Waarom kunnen wij wel en de rest van de wereld niet van het gas en de olie af?

Kort samengevat, wij kunnen best zonder koolstofdioxide en fossiele brandstof stellen. De rest van de wereld, en dan praten we toch wel over 5 of 6 miljard mensen, kunnen dat niet binnen afzienbare tijd. Shell zal dan ook tot ver na 2045 nog in olie en gas zitten.

Onze grootste fout komt nu aan het licht. Wij hebben verzuimd de rest van de wereld in onze fabelachtige groeiende welvaart mee te laten profiteren, Zo lang de Afrikaanse boer moet vechten tegen onze hoog gesubsidieerde producten, zolang het Afrikaanse hout niet in Afrika tot eindproduct wordt verwerkt, zolang wij de rest van de wereld niet als partner zien, maar als afzetgebied, zal het mis blijven gaan. De transitiemaatschappij van Jan Rotmans is buiten Westerse wereld nog lang niet aan bod.

Klimaatcrisis of bestaanscrisis?

Het feit dat, zoals uit het voorgaande moge blijken, de broeikasgassen slechts een beperkte invloed, als ze dat überhaupt hebben, op ons klimaat hebben betekent niet dat wij geen problemen met ons milieu hebben. Iedere uitstoot van wat dat ook is een probleem voor ons. Wij kunnen niet doorgaan met onze planeet als een soort vuilnisbak te gebruiken. Ik praat dan ook liever over een bestaanscrisis. In het derde en laatste deel van deze serie zal ik beiden tegenover elkaar stellen: “KLIMAATCRISIS” of “BESTAANSCRISIS.” Wij zullen iets moeten doen want doorgaan op de bestaande voet, ook al doet de derde wereld maar zeer ten dele mee, is geen optie.

***

Noten

“Vreemde rotatie aarde lost mogelijk eeuwenoud klimaatraadsel op,” National Geografic november 2019. https://www.nationalgeographic.nl/wetenschap/2019/11/vreemde-rotatie-aarde-lost-mogelijk-eeuwenoud-klimaatraadsel-op

2 Haigh, Prof Joanna, “A brief history of the Earth’s CO2,”BBC, 17 October 2017.

3 Fecht, Sarah, “How Exactly Does Carbon Dioxide Cause Global Warming?”, Columbia University, February 25, 2021

4 BBC, COP26: What was agreed at the Glasgow climate conference?, 15 November 2021

5 Robert A. Berner and Zavareth Kothaval, GEOCARB III: A REVISED MODEL OF ATMOSPHERIC CO2 OVER

PHANEROZOIC TIME, Department of Geology and Geophysics, Yale University, New Haven, Connecticut 06520-8109 [American Journal of Science, Vol. 301, February, 2001, P. 182–204]

6Hubertus FischerMartin WahlenJesse SmithDerek Mastroianniand, Bruce Deck, “Ice Core Records of Atmospheric CO2 Around the Last Three Glacial Terminations,” Science, 1999.

Nicolas CaillonJeffrey P SeveringhausJean JouzelJean-Marc BarnolaJiancheng KangVolodya Y Lipenkov

“Timing of atmospheric CO2 and Antarctic temperature changes across termination III,” PMID: 12637743 DOI: 10.1126/science.1078758 . 2003 Mar 14;299(5613):1728-31.

A. LandaisG. DreyfusE. CapronJ. JouzelV. Masson-DelmotteD. M. RocheF. PriéN. CaillonJ. ChappellazM. LeuenbergerA. LourantouF. ParreninD. Raynaud & G. Teste, “Two-phase change in CO2, Antarctic temperature and global climate during Termination II”, Nature Geoscience volume 6, pages 1062–1065 (2013)

9 Scientists stunned to discover plants beneath mile-deep Greenland iceby University of Vermont, March 15, 2021

10 Chen Zhao, Rupert Gladstone, “Scientists still don’t know how far melting in Antarctica will go – or the sea level rise it will unleash,” September 20, 2021 9.08pm BST