De overheid luistert nauwelijks naar omwonenden bij de aanleg van windturbines. ‘De rechtsbescherming van de burger wordt aangetast’, volgens emeritus hoogleraar Albert Koers. Een onverwacht tegengeluid komt er vanuit het Europees Hof van Justitie.
Marcel van Lieshout 1 augustus 2021,
Overal in Nederland lopen omwonenden te hoop tegen de komst van windturbines. Onder juristen woedde het afgelopen jaar een minder zichtbare strijd: voldoet de Nederlandse wettelijke regelgeving – het zogeheten Activiteitenbesluit waarin de milieunormen voor de turbines zijn vastgelegd – wel aan het Europees recht als het gaat om de gevolgen voor de leefomgeving?
Nee dus, zo
is onlangs duidelijk geworden. De Raad van State volgt een uitspraak van het
Europees Hof van Justitie daarover en vernietigt inmiddels besluiten tot
vergunningverlening voor de bouw van windturbines. Binnenkort worden nog veel
meer aangevochten omgevingsvergunningen vernietigd, kondigt de Raad van State
alvast aan. ‘Wij schatten tien, en daar zitten ook grote projecten bij’, zegt
een woordvoerder.
Een van de
belangrijkste critici van het nu door de Europese rechter afgeschoten
Activiteiten-besluit is emeritus hoogleraar rechtsgeleerdheid Albert Koers
(78). Hij is medeoprichter van een belangenorganisatie van omwonenden van
windmolens en vindt dat de rechtsbescherming van burgers, bij (dreigende)
ingrepen in hun directe leefomgeving, ernstig tekortschiet.
Over de
hoogste bestuursrechter in Nederland is Koers – naar eigen zeggen ‘rebels’ –
weinig vleiend: ‘Alles wat het bestuur en de wetgever doet, is heilig voor de
Raad van State. Het gebeurt maar zelden dat het bestuur ongelijk krijgt.’ Nu de
Raad van State op 30 juni een uitspraak heeft gedaan die wél de overheid
corrigeert, is Koers nog niet tevreden. Ook voor reeds definitief vergunde
toestemmingen voor de bouw van windturbines heeft de uitspraak van het Europees
Hof van Justitie gevolgen, vindt hij. Zover wil de Raad van State niet gaan.
Die
opvatting van de Raad wordt nu ook weer aangevochten, zegt de Barendrechtse
advocaat Peter de Lange. Hij treedt vaak op namens omwonenden die bezwaar maken
tegen wind-turbines. ‘Het gaat mij niet om de regeltjes op zich, maar om de
bescherming van gezondheid en milieu.’
De Raad van
State wacht kortom een nieuwe juridische strijd, nu tegen de hoogste bestuurs-rechter
zelf. ‘Iedereen kan om herziening vragen van een uitspraak van ons’, zegt de
woord-voerder. ‘Dat is wel een langdurige procedure.’
Met
dergelijke procedures is emeritus hoogleraar Koers, die advocaat De Lange
steunt, wel vertrouwd. Al jaren is hij doende met een juridische strijd tegen
de manier waarop Nederland het Verdrag van Aarhus aan zijn laars lapt – dat
regelt de toegang van burgers en organisaties tot de rechter in zaken die het
omgevingsrecht raken. Nederland wordt hierover keer op keer door ‘Europa’ op de
vingers getikt. Volgens Koers drukt de overheid allerlei dubieuze regelgeving
door, burgers of organisaties die daartegen in het geweer komen worden neer-gezet
als zeurders, nimby’s of mensen die de rechter onterecht belasten.
U vindt dat de rechtsbescherming van de burger als het
gaat om de leefomgeving vaak wordt aangetast?
‘Dat is toch
ook zo? Ik gebruik daar graag een voetbalmetafoor voor. De overheid beheerst de
buitenspelval perfect: hard naar voren lopen, de burgers buitenspel zetten, die
kunnen nooit scoren. Juridisch vaak correct dichtgetimmerd, maar ‘materieel’
(inhoudelijk, red.) in strijd met al die vrome praatjes over
burgerparticipatie. En van de scheidsrechter of VAR hoeft de burger het niet te
hebben: die is vaak op de hand van bestuur.’
U doelt met die scheidsrechter op de Raad van State?
‘Die volgt
vaak slaafs de wetgever tot het echt niet meer kan. Zie wat er in de
toeslagenaffaire is gebeurd, waarbij de afdeling rechtspraak zwaar onder vuur
is komen te liggen. In het zogeheten Varkens in Nood-arrest van het Europese
hof is uitgesproken dat Nederland in strijd met het Verdrag van Aarhus handelt
door burgers de gang naar de rechter te ontzeggen. De Raad van State deed daar
jarenlang niks mee. In het stikstofdossier zag je hetzelfde. Er kwam pas actie
toen het niet anders meer kon.’
Maar nu blijkt dat de Raad van State met het Activiteitenbesluit
in elk geval inziet dat dit strijdig is met het Europees recht.
‘Voorheen
golden lokale voorschriften voor windturbines en kon je die als burger ter
discussie stellen bij de overheid of de rechter. We hebben er om
administratieve redenen één wettelijke regeling van gemaakt, en nu heeft de
burger niet langer het recht van bezwaar of beroep. In die regeling zijn normen
opgenomen voor geluid, slagschaduw, veiligheid, maar aan de normen zelf ligt
geen milieueffectenrapportage ten grondslag. Dat zou volgens Europees recht wel
moeten.
‘Wij hebben
geen echte afstandsnormen meer. Wij hebben een geluidsnorm waarbij je op
jaarbasis aan een bepaalde begrenzing bent gebonden. De overlast voor
omwonenden wordt onderschat. De Raad van State heeft nu knarsetandend moeten
erkennen dat Nederland fout zit.’
Zijn er meer voorbeelden van die buitenspelval?
‘Als
overheidsbesluiten onder de Crisis- en Herstelwet vallen, kunnen burgers niet
meer in beroep bij de gewone rechter, alleen bij de Raad van State. Daar
krijgen overheden royaal de gelegenheid om fouten recht te zetten, terwijl
klagers eerst een hoop ontvankelijkheids-beperkingen moeten zien te vermijden.
‘Of neem de
openbare, uniforme voorbereidingsprocedure. Burgers hebben in een beginfase van
planvorming voor iets ingrijpends in hun omgeving geen enkele stem. De inspraak
begint pas als er een ontwerpbesluit is, waarin al veel vastligt.’
Daar staat tegenover dat al dat bezwaar maken tot veel
vertraging kan leiden. Die kwestie met Aarhus leidt ertoe dat Nederland de wet
moet aanpassen. Hebben overheden en bijvoorbeeld bouwers een punt als ze zeggen
dat we ellenlange procedures krijgen?
‘Het
Aarhus-verdrag gaat over de bescherming van burgers in zaken die het milieu- en
omgevingsrecht raken. Dat is niet niks. Je zou willen dat mensen die ten
onrechte niet-ontvankelijk zijn verklaard alsnog beroep kunnen aantekenen.’
Wat bij kritiek op de Raad van State als
bestuursrechter altijd een rol speelt is dat die Raad ook nog een andere rol
heeft. Die van adviseur over wetgeving en bestuur. Wringt dat?
‘Dat is de
aloude discussie over de twee petten van de Raad van State. Ik ben voorstander
van meer activistische rechters, of althans rechters die kritisch zijn op wat
een overheid doet. De Hoge Raad wil de wet nog weleens op een creatieve manier
interpreteren, daar hebben ze zelfstandig denkende advocaten-generaal.’
Volkskrant
0 reacties :
Een reactie posten