Winnaars en verliezers van lockdowns: aandeelmarkten en het MKB

We schuiven dus dichter naar een neo-feodale samenleving.

4-2-2021

Winnaars en verliezers van lockdowns: aandeelmarkten en het MKB

Paul Frijters is emeritus-hoogleraar  welzijnseconomie aan de London School of Economics, voorheen hoogleraar gezondheidseconomie in Australie en expert op het gebied van kosten-baten analyses.

 

Wat kun je concluderen betreft winnaars en verliezers van coronabeleid in de bedrijfswereld uit de aandelenprijzen van de laatste 12 maanden? Wanneer kreeg het grote geld door hoe en wie er kon profiteren van het beleid? Waar moeten de verliezers en de rest van de maatschappij voor vrezen de komende jaren als gevolg van het veranderde economische krachtenveld? Ik wil dat bespreken door er drie aandelenkoersen bij te pakken: KLM, Nasdaq en Starbucks.

Waarom naar de beurzen kijken? Juist omdat beurzen een Mekka voor geldgraaiers zijn is het zo dat ze de beste toekomstvoorspellingen doen, want wie denkt dat ze beter dan de beurs weten welke bedrijven in volgende jaren meer winst gaan maken kan veel geld verdienen op die beurzen. Op de beurzen zit dan ook veel vernuft dat naar toekomstige politieke en economische ontwikkelingen staart waardoor een boel ontwikkelingen eerder in aandelenprijzen zichtbaar worden dan in de media. Natuurlijk zitten ze er vaak naast, maar beleggers zitten er niet bewust naast: ze zijn niet bereid iets nu te kopen voor een hoge prijs als ze eigenlijk denken dat de prijs snel gaat zakken. Je kunt dus ook achteraf in aandelenprijzen lezen wat het grote geld wel en niet doorhad op bepaalde momenten.

Hieronder de koersen voor Air-France/KLM tussen 1 februari 2020 en 1 februari 2021.

 

 

Uit deze koersen zie je het standaardverhaal over een sector die nagenoeg stilgelegd is van overheidswege (de luchtvaart). De aandelenprijzen zakten van 9.5 tot 4 euro van eind februari tot mid-maart, een klap van zeker 50%. Dat was lang voor de lockdowns die de beurzen dus weken van tevoren zagen aankomen maar niet maanden. Ikzelf werd pas ongeveer 10 maart wakker wat betreft de ramp die overheden ons gingen aandoen[1], maar de beurzen hadden het toen al 3 weken door. Nou zie je dat de beurzen weer wat optimistischer werden toen in juni het even leek alsof alles weer normaal ging worden en de eerste grote subsidieprogramma’s aan KLM bekend werden, maar je ziet ook dat de aandelen tot iets als 3 euro zakten in de herfst toen duidelijk werd dat de sector nog lang gesloten zou blijven. Toen het duidelijk werd dat de vaccins er gingen komen, ongeveer in November, gingen de aandelen weer omhoog maar bleef het zo dat KLM begin 2021 de helft waard was van begin 2020.

Je kunt aan deze koersen de beperkingen zien van het voorspellend en sturend vermogen van het grote geld. Merk bijvoorbeeld op dat als je eerder dan november geweten had dat vaccins de aandelen omhoog zouden schroeven je gruwelijk veel kon verdienen door eerder die aandelen te kopen. Dus kun je concluderen dat het grote geld dat echt nog niet doorhad of aan het voorkoken was. Ook kun je natuurlijk zien dat als je begin februari al wist dat Europa China zou volgen met lockdowns dat je ontzettend rijk had kunnen worden door tegen de beurzen te gokken, dus kun je zeggen dat het grote geld dat echt niet wist.

Wat betreft gekonkel in Nederland is het belangrijk te bedenken dat de top van KLM diep verweven is met de Nederlandse politiek, wat je kon zien toen CDA-man Camiel Eurlings even hoofd mocht zijn van KLM. Niet voor niets hing er jarenlang een zweem van belangenverstrengeling over de uitbreiding van Schiphol en de subsidies naar KLM. Het onderzoek clubje ‘Follow the Money’ heeft er wat mooie artikelen aan gewijd over de jaren heen, vooral natuurlijk over hoe het milieu het altijd moest afleggen tegen de luchtvaartbelangen[2]. Desondanks heeft die politiek KLM toch keihard laten vallen in deze crisis, met massaontslagen tot gevolg. De netwerken tussen KLM en de politiek hebben niet de lockdowns kunnen voorkomen of kunnen verkorten. Dit geeft aan dat het niet zo is dat de grote internationale bedrijven (waar KLM diep mee verweven is) een gesloten front zijn qua coronabeleid: onderling zijn er duidelijk verliezers en die verliezers worden misschien in leven gehouden, maar meer niet.

Laten we dan kijken naar een heel andere aandelenprijs, namelijk die van een hele index: de Nasdaq, wat in feite de beurs is van de grote internetbedrijven als Amazon, Google, Facebook, Twitter, Microsoft, etc. “Big Tech” worden ze wel genoemd.

 

In deze grafiek zie je eerst hetzelfde als met KLM: een grote klap begin maart, toen de markten verwachtten dat de winsten van de internetbedrijven iets als 30% minder zouden worden (van 9,7 naar 6,9 op het dieptepunt van 23 maart). Daarna voltrok zich iets wat het grote geld niet zag aankomen, namelijk dat de lockdowns goed zouden uitpakken voor de grote internetbedrijven: in de lockdownmaanden waren de grote internetbedrijven in staat aan huis te leveren en nieuwe ketens te bouwen tussen grote lokaal-aanwezige bedrijven (zoals bijv. McDonalds) en de consument-des-huizes. Des te lastiger de vele subsidieregelingen en sanitair regeltjes, des te beter voor deze grote bedrijven die er gewoon gigantische teams op konden zetten die veel sneller dan kleine bedrijven konden uitpluizen hoe ze daar hun voordeel mee konden doen. De veranderende wirwar van nieuwe regels was een goudmijn voor deze grote jongens.

Je zag dus dat de prijzen voor “Big Tech” het verloren terrein in juni terughaalden en al 20% hoger waren in september dan in februari. Begin 2021 is Big Tech 30% meer waard, met een kleine inzinking toen het duidelijk begon te worden dat de vaccins eraan kwamen.

De ommezijde van deze winst van Big Tech en de grote ketens was het verlies van het MKB: het midden- en kleinbedrijf. Die bedrijven zitten niet op de beurzen maar zijn wel de concurrentie van de grote ketens. Dat MKB is ook de ruggengraat van de onafhankelijke middenklasse in de Westerse wereld. Draai die de nek om en dan zijn we nagenoeg allemaal volledig onder de duim van enorme organisaties: ofwel de overheid ofwel een groot internationaal-verweven bedrijf.

In het VK hebben collega’s van mij aan de London School of Economics net berekend dat wel 900,000 kleine bedrijven op instorten staan, ongeveer een derde van alle bedrijven[3] en goed voor 2,5 miljoen banen. Alleen doorgaande overheidssubsidies verhullen dat die eigenlijk bijna failliet zijn, in feite vervangen door enkele grote ketens die miljoenen mensen in losse dienst hebben waar ze weinig te vertellen hebben. In bijvoorbeeld de vele nul-uren contracten tussen bezorgers en restaurantketens is het zo dat zij die klagen of qua gezondheid ergens last van hebben geen poot hebben om op te staan.

In NL is het veel lastiger te zien hoezeer het MKB aangetast is omdat de subsidiekranen veel eigenlijk failliete bedrijven tot ‘zombiebedrijven’ gemaakt heeft die zogenaamd door blijven gaan omdat ze daarmee subsidie kunnen vangen. Ondertussen is er geen echte productie en verliezen grote delen van het MKB de netwerken met toeleveranciers en consumenten waardoor ze op grote achterstand komen tov de grote ketens. De Rabobank modelleurs denken nu dat de piek van werkloosheid mid 2021 iets als 250,000 boven die van voor de crisis zal liggen[4], hoewel dat een onderschatting is van de echte inactiviteit die gedeeltelijk in studie en niet-participatie cijfers verborgen is. Bovendien zijn veel ‘nieuwe baantjes’ juist van die neo-feodale baantjes waarin ooit trotse ondernemers tot slaafje verworden zijn. Dus moet je ook in Nederland rekenen op een langdurige klap voor het MKB rekenen in de horeca, toerisme, persoonlijke diensten, artistieke beroepen, e.d.

Deze onverwachte ontwikkeling verklaart natuurlijk waarom Google, Facebook, Twitter, en andere Big Tech bedrijven zou graag meededen met de censuur op de stemmen die kritisch waren over lockdowns: ze verdienen dik aan die lockdowns. Dus gingen ze dat censureren ook steeds enthousiaster doen, wat hun aandelenprijzen niet ten nadele kwam. Je ziet echter ook uit deze koersen dat het zeer onwaarschijnlijk is dat die bedrijven zelf dit allemaal al aan zagen komen in februari: pas in april/mei werd hun en dus de beurs duidelijk dat dit een voordelige crisis voor ze kon zijn. Pas toen gingen ze lobbyen om vooral door te gaan met lockdowns. Op de Nederlandse beurs zie je trouwens precies dezelfde prijsontwikkeling voor ASML (een fusie van het oude Phillips en ASM in 1984) omdat dat bedrijf in feite Big Tech elektronica levert.

Het schrikbeeld is dat we ons zometeen allemaal moeten schikken naar de zouteloze ‘mission statements’ en de betuttelende gedragsregels van grote organisaties. De ongelijkheid is de laatste 12 maanden zo hard gestegen dat de hulporganisatie Oxfam corona in 2021 dan ook al het ‘inequality virus’ noemde.[5] Als dit zich doorzet heeft de meerderheid cru gezegd echt niets meer te vertellen en zijn we in een soort neo-feodaal stelsel beland, net als in de middeleeuwen toen het overgrote deel van de bevolking het genadebrood van de adelen moest eten terwijl ze donderpreken van de priesters moesten aanhoren over hoe zondig ze wel niet waren. We gaan nu pijlsnel precies weer die kant op: een kleine groep miljardairs die de belasting weet te ontwijken en steeds meer bezit, innig verweven met de bestuurlijke elite, de scepter zwaaiend over grote schare dagarbeiders die op allerlei manieren verteld wordt dat ze minderwaardig zijn en hun mond moeten houden.

Een laatste aandelenkoers om duidelijk te maken hoe dat dit gaat en hoe lastig het zal zijn e.e.a. om te keren: het aandeel van Starbucks, de Amerikaanse koffieketen, een groot bedrijf in een sector dat door de lockdowns volledig op zijn gat is komen te liggen, namelijk de lokale koffieshops (en dan bedoel ik de plekken waar je koffie haalt en geen wiet!).

 

Hier zie je het bekende verhaal dat de waarde van dit bedrijf 35% daalde (van 89 naar 56 dollar per aandeel) in de eerste paniek, maar dat het grote geld in mei doorkreeg dat het wel mee ging vallen vanwege subsidies e.d. Het interessantste is dat Starbucks in het najaar en de winter ruim boven het hoogtepunt van voor de crisis uitkwam, hoewel de omzet van dat bedrijf toen nog steeds ver en ver onder de periode van voor de crisis was.[6]

Wat was het verhaal? Starbucks wist aanvoerlijnen naar voordeuren te creëren door samen te werken met grote Big Tech bedrijven, en natuurlijk ook het subsidiespel slim te spelen. De beurzen werden echter pas echt enthousiast over Starbucks toen duidelijk werd dat een hele hoop kleine koffieshops failliet gingen (zoals uitgebreid geanalyseerd in een Financial Times artikel[7]). “Vele anderen zijn dood is Starbucks brood”, zullen we maar zeggen: waar een groot bedrijf de financiële en organisatorische slagkracht had om met alle regeltjes mee te gaan, de aanvoerketens te verlengen, en de magere tijd te overleven, lukte dat hele legioenen kleinere bedrijven niet die het allemaal individueel moesten uitpluizen.

Het verhaal van Starbucks zie je in heel veel van dit soort sectoren terug. Zo zie je bijvoorbeeld in het VK dat de kleine pubs nu opgekocht worden door enkele grote ketens. Zo ook de tweedehands automarkt: waar je voorheen buiten de stad op een groot terrein bij een onafhankelijke zaak een hoop auto’s ging bekijken en proefrijden, is dat nu allemaal overgenomen door een handvol grote internetzaken waar je uit een catalogus je auto kiest en die aan huis geleverd wordt, schoongepoetst volgens alle regeltjes van de staat. Daar kunnen de vele kleinere bedrijfjes niet tegenop die nu gewurgd worden door de huur van hun terrein en de onmogelijkheid proefritjes aan te bieden. Die gaan dus massaal over de kop. Dezelfde verhalen zie je over de hele economie.

Een blijvend probleem dat we dus gaan overhouden aan het coronabeleid is een verkleining van het onafhankelijke maatschappelijke middenveld en een versterking van de positie van bepaalde (maar niet alle!) grote organisaties, ook in Nederland. Dat veel grote bedrijven niet zagen aankomen dat ze garen konden spinnen bij de lockdowns weerhield ze er natuurlijk niet van toen ze dat doorkregen om fervent voorstander te worden van een langere wurgperiode voor hun concurrentie in het MKB. Zouden ze anders via hun media en denktanks niet allang tegengas gegeven hebben? Tuurlijk wel.

We schuiven dus dichter naar een neo-feodale samenleving. Zou onze regering ondertussen niet donders goed doorhebben welke aardverschuiving hun beleid faciliteert, er bewust voor kiezend het daar niet over te hebben omdat een verschrompeling van het kritische middenveld ze eigenlijk wel goed uitkomt? Ik vrees en denk van wel. Daarom, als solidariteitskreet naar dat belaagde middenveld waar een democratie het uiteindelijk van moet hebben: liefde en waarheid!

[1] https://clubtroppo.com.au/2020/03/21/the-corona-dilemma/

[2] https://www.ftm.nl/tag/schiphol

[3] https://cep.lse.ac.uk/_new/NEWS/abstract.asp?index=10521

[4] https://www.rabobank.nl/kennis/s011115608-nederland-langer-in-lockdown-economische-prognose-naar-beneden-bijgesteld

[5] https://oxfamilibrary.openrepository.com/bitstream/handle/10546/621149/bp-the-inequality-virus-summ-250121-en.pdf

[6] https://www.cnbc.com/2020/06/10/starbucks-says-it-lost-3-billion-in-revenue-in-latest-quarter-due-to-coronavirus-pandemic.html

[7] https://www.ft.com/content/ab959c91-7ef2-44d7-bf8c-d03718ae5393

VIRUSWAARHEID