Tweede Kamerlid Renske Leijten over de toeslagenaffaire: ’Betrokken bewindslieden kunnen niet anders dan aftreden’

 HAARLEM

Zonder haar bemoeienis en die van CDA-collega Pieter Omtzigt was de toeslagenaffaire waarschijnlijk nooit in de openbaarheid gekomen. Het was een strijd van bloed, zweet en tranen, vertelt Tweede Kamerlid Renske Leijten van de SP.

Arnold Aarts 23-12-2020

Tijdens het interview deze dinsdagochtend kent ze geen enkele twijfel over de politieke consequenties van de toeslagenaffaire. De verantwoordelijke leden van het kabinet rest in de ogen van Tweede Kamerlid Renske Leijten van de SP niets anders dan aftreden. De 41-jarige Haarlemse stelde met CDA-collega Pieter Omtzigt het onverkwikkelijke overheidsoptreden aan de kaak, dat vorige week resulteerde in het vernietigende rapport Ongekend Onrecht.

„Dit gaat verder dan persoonlijk schuldig zijn aan de affaire door als bewindsman niet in te grijpen en niet door te vragen. Dit gaat om politieke verantwoordelijkheid, net als destijds bij Srebrenica. Een grote groep ouders is jarenlang gecriminaliseerd door de overheid, waarna er is weggekeken en bewijzen zijn weggemoffeld. Dat is niet zomaar iets.”

Woede

Leijten - Tweede Kamerlid sinds 2006 - zat in de parlementaire ondervragingscommissie die vorige week met haar ongekend harde oordeel kwam. Tot woede van Leijten ging de tegenwerking zelfs door tijdens de acht dagen vol verhoren. De regering weigerde aanvankelijk stukken die door de commissie waren gevorderd. In het weekeinde voordat het rapport verscheen, kwamen nog relevante documenten boven water. „Als we die eerder hadden gekregen, waren de ondervragingen anders verlopen. Het geeft aan dat de verantwoordelijken niet bezig zijn geweest de waarheid te vertellen, maar hun politieke leven te redden.”

Schadeloos

Alleen door radicaal af te rekenen met de betrokken bewindslieden, ontstaat volgens Leijten ruimte voor een schone lei. Kan een streep worden getrokken onder het besmeurde verleden en worden gekozen voor een oplossing die de gedupeerden zo snel mogelijk schadeloos stelt. Ze pleit voor een apart fonds los van de belastingdienst die binnen een dag de ouders inzicht geeft in de financiële gevolgen. „Vanaf het moment een jaar geleden dat Rutte zijn excuses aanbood, zou alles op alles worden gezet om de fouten te herstellen. Ik heb het niet gezien.”

Leijten heeft tientallen gesprekken met vaders en moeders gevoerd over de gevolgen van het wanbeleid. Ze schreef een zwartboek over hun bittere ervaringen met de belastingdienst. Haar betrokkenheid ging ver, het leed emotioneerde haar. „Ja, daar ben ik eerlijk in. Dat verdriet gaat onder je huid zitten. Als we dan een overwinning hadden behaald in het hele proces, heb ik weleens een potje zitten janken.”

Ontploffen

Leijten geeft toe tijdens de verhoren wakker te hebben gelegen van de antwoorden die ze soms kreeg. De ’lichtvoetigheid’ van voormalig directeur-generaal Marcelis Boereboom van het ministerie van Sociale Zaken deed haar bijna ontploffen. ,,Hij vertelde het wellicht anders te hebben kunnen doen. Ik moet dan echt moeite doen om rustig en professioneel te blijven.’’

Leijten trok bij het onthullen van de rauwe waarheid veelvuldig op met CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Een wonderlijke combinatie van een ogenschijnlijk stoïcijnse christendemocraat uit Twente en een ideologische socialiste uit Haarlem. Leijten noemt de samenwerking ’bijzonder’. De weerstand van politieke collega’s bij hun graafwerk versterkte de onderlinge band. „Dan zet je de ruggen tegen elkaar om samen te verdedigen. Het scheelt dat we allebei veel ervaring hebben en weten wanneer we moeten doordrukken of niet. En als we worden aangevallen, worden we strijdbaarder. Dat bindt.’’

Eigen partij

Het gelegenheidshuwelijk heeft uiteindelijk zoveel opgeleverd dat Leijtens vader vorige week opperde dat het duo maar een eigen politieke partij moest oprichten. En hij was zeker niet de enige die met het idee kwam. Een prikkelende gedachte, maar voor Leijten niet meer dan dat. „Pieter is een echte CDA’er. En we hebben afgelopen jaren gezien hoe het nieuwe partijen vaak vergaat. Met twee capabele politici ben je er niet. Als je groot wordt als partij, moeten er ook nog goede mensen op die andere zetels komen te zitten. Daarnaast is mijn overtuiging dat we meer kunnen bereiken bij onze bestaande partijen.”

De kindertoeslagenaffaire kwam in 2020 in volle omvang naar boven. Het had voor Leijten haar laatste volledige jaar in de Tweede Kamer moeten worden. In 2017 had ze zichzelf plechtig beloofd aan haar laatste termijn te beginnen op het Binnenhof. Het werd tijd dat ze haar privéleven voorop zette en een baan ging zoeken met minder verplichtingen en meer vrije tijd.

Toen haar zoontjes Rein (6) en Tuur (5) kleiner waren, hadden die minder het besef dat hun moeder zo vaak weg was. „Maar inmiddels merk ik dat zij er soms last van hebben en ik ook. Als ik een keer wegens drukte in Den Haag blijf overnachten, krijg ik van de jongste de volgende dag weleens te horen dat hij me echt heeft gemist. Dat komt wel even binnen. Ik zou graag willen zeggen dat mijn gezin op 1 staat, maar dat is niet altijd zo. Dat is de eerlijke conclusie. Ik moet oppassen dat ik me niet ga volladen met schuldgevoel, maar uiteraard weegt de thuissituatie mee bij de keuzes die ik maak.”

Hotel California

Veel van de opvoeding van haar kinderen komt neer op de schouders van haar man Daniel, die werkt bij poppodium Het Patronaat. Aan de keukentafel slingert hij weleens de discussie aan over het einde van Leijtens Haagse periode. Omdat anders het risico bestaat dat het Binnenhof haar ’Hotel California’ wordt, de plek van waaruit niet valt te ontsnappen.

„Maar hij weet ook dat ik geen thuiszittende moeder zal worden. Ook bij een volgende baan zal ik weer voluit bezig zijn. Het enige voordeel is dat ik dan niet zoveel stand-by hoef te zijn, zoals in de politiek. Als het kabinet in het Catshuis vergadert over de toeslagenaffaire, heb ik de hele dag journalisten aan de lijn. Ik kan moeilijk mijn telefoon uitzetten. Het is voortdurend zoeken naar een evenwicht.”

Machinaties

Waar vier jaar geleden partijleider Emile Roemer nadrukkelijk een beroep op Leijten deed opnieuw hoog op de kandidatenlijst te gaan staan, liet zijn opvolger Lilian Marijnissen haar vrij in haar keuze. De Haarlemse besloot nog vier jaar aan haar parlementaire carrière toe te voegen. Juist nu, nu haar status groter is geworden. Meer dan voorheen heeft ze het gevoel het proces rond kwalijke overheidsbemoeienis een goede kant op te kunnen duwen, nieuwe machinaties te kunnen voorkomen.

Dus is Leijten op 17 maart ’gewoon’ weer de nummer twee op de SP-lijst, net als in 2013 en 2017. Een ideale positie vindt ze. Enige ambitie om partijleider te worden is haar vreemd. Alleen in een crisissituatie zou ze - nadrukkelijk op tijdelijke basis - een gat willen opvullen. Maar niet van harte.

Ze heeft gezien hoe het Agnes Kant en Emile Roemer is vergaan. ,,Op beiden is karaktermoord gepleegd. Van Agnes werd gezegd dat ze tijdens debatten bloed op haar tanden had, terwijl Emile te suf was en op vragen geen antwoord wist. In zo’n positie hoef ik niet te zitten, dat is het me niet waard. Je moet een nog dikkere huid hebben.’’

Vijandig

Voor het leiderschap zijn karaktereigenschappen nodig die Leijten naar eigen zeggen ontbeert. ,,Den Haag is een vijandige omgeving waarin je de hele tijd alert moet zijn op spinning en framing. Ik vrees dat ik te eerlijk ben. Als ik vind dat een journalist onzin schrijft, dan zeg ik dat tegen hem. Maar die belt mij dus de volgende keer niet meer op. Dat is dus niet handig.’’

Het nadeel van het partijleiderschap vindt Leijten ook het noodgedwongen versnipperen van aandacht. ,,Tijdens de grote debatten weten de leiders van alles net genoeg om mee te kunnen praten, maar je bent nergens specialist in. Terwijl ik juist het liefst me helemaal vastbijt in een onderwerp. Dat ligt mij veel meer.’’

Burgemeester

De naam van Renske Leijten werd in 2016 genoemd toen op een website Haarlemmers werd gevraagd wie de opvolger moest worden van de vertrekkende burgemeester Bernt Schneiders. Ze liet destijds in een reactie weten geen interesse te hebben. ,,En ik ambieer het beroep nog steeds niet. Maar als Haarlem langskomt, wordt het een ander verhaal. Dat is mijn stad. Als de SP een beroep op me zou doen voor bijvoorbeeld een wethouderschap in Haarlem, kan dat aan de orde komen. Je wordt als Kamerlid voor vier jaar gekozen, maar we zijn geen robots. Toen Paulus Jansen wethouder kon worden in zijn Utrecht, nam niemand bij de SP hem dat kwalijk.’’

Noordhollands Dagblad