Wet open overheid - Actief openbaren

Datum:
  • donderdag 5 november 2020
  • in
  • Categorie: , ,
  • De Wob wordt de Woo. Een verschil van één letter, maar de nieuwe Wet open overheid gaat heel wat betekenen voor gemeenten. Een cultuurverandering die gevolgen heeft voor zowel de organisatie en de techniek als de mindset van de medewerkers.



    Tekst: Leo Mudde VNG Magazine nummer 17, 6  november 2020
     

    Open raam













    De 47 Noord-Hollandse gemeenten en de provincie zetten in 2019 het stempel ‘Geheim’ op bijna twaalfhonderd documenten. Dat waren er 83 meer dan het jaar ervoor, toen er ook al sprake was van een stijging. Dat bleek vorige maand uit onderzoek van NH Nieuws, na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Aanleiding voor het onderzoek was een rapport van de Rekenkamer van de gemeente Amsterdam, die constateerde dat Amsterdam meer geheimhoudt dan nodig, twee keer zoveel zelfs als tien jaar geleden. Tegen NH Nieuws zei Rekenkamerdirecteur Jan de Ridder: ‘Je moet je afvragen waarom het niet lukt meer openbaar te werken. Want de adviezen die we geven, zoals beter opletten met het motiveren vooraf en aan het eind met het opheffen, die zijn niet zo ingewikkeld om te bedenken. Die liggen zo voor de hand dat we ons afvragen: waarom gebeurt dit niet? Dan zit het toch te weinig echt in het hoofd van de mensen.’

    Hardnekkig

    Het voorbeeld illustreert een hardnekkig fenomeen. Het komt regelmatig voor dat een overheid informatie liever niet prijsgeeft, om welke reden dan ook. Dat leidt in de praktijk tot veel Wob-verzoeken, een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur waarin staat welke informatie overheden moeten verstrekken. Niet alleen journalisten ‘wobben’ vaak, ook inwoners doen het. Soms in een mate die bij gemeenten tot frustratie leidt, en tot hoge kosten.

    Je moet je afvragen waarom het niet lukt meer openbaar te werken

    De Wob bestaat straks niet meer. Zij wordt naar verwachting begin 2021 vervangen door de Wet open overheid (Woo) die op dit moment door de Tweede Kamer wordt besproken. Voor gemeenten betekent die Woo nogal wat. Zo worden zij verplicht documenten in elf categorieën actief en snel openbaar te maken. Dat betekent: niet meer wachten tot ernaar wordt gevraagd. Daarnaast verplicht de Woo gemeenten hun informatiehuishouding op orde te brengen. Dat is overigens ook al geregeld in de Archiefwet, die stelt dat gemeenten hun documenten in een goede, geordende en toegankelijke staat moeten bewaren.

    De nieuwe wet moet voor een cultuuromslag zorgen bij de overheid in het actief openbaar maken van overheidsinformatie. In de woorden van D66-Kamerlid Joost Sneller, vorige week: ‘Niet passief desgevraagd, maar uit eigen beweging wordt het uitgangspunt.’ Volgens Sneller bestaat de mogelijkheid om (bijna) alles actief naar buiten te brengen nu ook al, maar gebeurt het te weinig. ‘De Wob krijgt zijn bekendheid ook van de Wob-verzoeken. Het woord zegt het al: de verzoeken om openbaarmaking. Ook die openbaarmaking is wisselend, om het zacht uit te drukken. Ik denk dat dit een stap in de goede richting is, omdat burgers recht hebben op die informatie’, zei Sneller, wiens partij een van de initiatiefnemers van het wetsvoorstel is.

    Proeftuinen

    De Woo gaat de hele gemeentelijke organisatie raken. Processen moeten worden aangepast, technieken veranderd. Maar het begint met bewustzijn. Zoals Tessa Huisken, juridisch medewerker van Hof van Twente, zegt: ‘Het vraagt een heel andere mindset van de medewerkers, die moeten weten dat alles wat ze appen, mailen, schrijven of sms’en openbaar wordt gemaakt.’ Hof van Twente is een van de zes ‘proeftuinen’ die onder de vlag van VNG Realisatie droogzwemmen met de Woo, hoewel nog altijd niet honderd procent duidelijk is hoe die er precies gaat uitzien. ‘Het verandert voortdurend, we zullen nog wel voor verrassingen komen te staan’, verwacht Huisken.

    In deze proeftuinen werken zo’n 70 gemeenten sinds 2019 samen. Ze bereiden zich hier voor op de komst van de wet en op het verbeteren van de gemeentelijke informatiehuishouding in het algemeen. Zo zijn er diverse producten ontwikkeld, variërend van een ‘implementatieplan actieve openbaarmaking’ en een voorstel over rol van een archiefinstelling tot handreikingen over het archiveren van tekstberichten en de elektronische handtekening.

    Niet passief desgevraagd, maar uit eigen beweging wordt het uitgangspunt

    Onduidelijk

    De VNG stelt dat veel nog onduidelijk is. In een video zegt Juliette van der Jagt, senior juridisch adviseur bij de VNG, dat ‘niet alles openbaar hoeft’, zoals ook in de huidige Wob-situatie voor bepaalde soorten informatie uitzonderingen gelden. Van der Jagt: ‘Nieuw is dat informatie die het goed functioneren van de gemeente in gevaar brengt, niet openbaar hoeft te worden gemaakt. Een ander verschil is de uitzonderingsgrond voor onevenredige benadeling, die geldt alleen nog in bijzondere gevallen en wordt niet meer zo ruim opgevat als onder de Wob.’

    Een van de belangrijkste verplichtingen is de openbaarmaking van de elf categorieën documenten. Dat moet ‘zo spoedig mogelijk’ maar in ieder geval  binnen veertien dagen na vaststelling of ontvangst van een verzoek. ‘Maar niet alles waar convenant op staat, is een convenant’, zegt Van der Jagt. ‘En ook bij onderzoeken of klachten zul je goed moeten bekijken of ze onder de Woo vallen.’

    Gematigd positief

    Ondanks dat nog veel onduidelijk is, zijn gemeenten gematigd positief over de Woo. Dat was in het verleden wel anders. Een eerdere versie van het wetsvoorstel, een initiatief van GroenLinks en D66, werd in april 2016 met algemene stemmen aangenomen door de Tweede Kamer, maar al snel bleek dat invoering miljarden euro’s zou gaan kosten en in de praktijk nagenoeg onuitvoerbaar zou zijn. De VNG riep de Eerste Kamer op niet met de wet in te stemmen. Dat gebeurde ook niet, er kwam een ‘novelle’ – een aan de wensen van de Eerste Kamer aangepast wetsvoorstel – dat vorige week door de Tweede Kamer werd besproken.

    De wijzigingen ten opzichte van het oorspronkelijke wetsvoorstel hebben vooral betrekking op de omschrijving van de actief openbaar te maken documenten. Daarnaast krijgen de bestuursorganen, waaronder gemeenten, meer tijd voor het organiseren van die actieve openbaarmaking (naar verwachting vijf jaar) en voor het vervangen van het register door een meerjarenplan digitale informatiehuishouding (acht jaar). 
    Daarmee  moeten zij hun digitale informatiehuishouding duurzaam toegankelijk maken. Ook komt er een verplichting om een of meer contactpersonen aan te wijzen die mensen kunnen informeren over de beschikbaarheid van overheidsinformatie.

    Met de Woo zoals die er nu is, kunnen gemeenten wel leven. De VNG staat achter het uitgangspunt: het bevorderen van de actieve openbaarheid van overheidsinformatie. Maar ze maakte wel direct de kanttekening dat de kosten die gemeenten gaan maken voor de uitvoering moeten worden gecompenseerd.
    Dat laatste is ook in de Tweede Kamer een punt. Een aantal partijen in de Tweede Kamer toonde zich vorige week bezorgd over de uitvoerbaarheid en betaalbaarheid. CDA’er Harry van der Molen: ‘Gemeenten zitten niet op nieuwe taken te wachten zonder adequate dekking’, zei hij. ‘Het gaat wel over 100 miljoen euro structureel.’ 

    Niet optimaal

    Nog niet iedereen is tevreden over de nieuwe wet. De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) noemt de Woo ‘een stap in de goede richting’: ‘Met een goede Woo kunnen de controlerende en participerende functies van media en maatschappij worden versterkt, en daarmee kan de democratie goed functioneren.’
    Maar het huidige wetsvoorstel is niet optimaal, vindt de journalistenvereniging. Zij pleit ervoor een ‘transparantieregister’ in de wet op te nemen dat ‘op z’n minst’ op dossier- of themaniveau inzichtelijk maakt over welke soort data overheden beschikken. Ook zou de termijn waarbinnen moet worden beslist op een verzoek om informatie, twee in plaats van vier weken moeten zijn.


    0 reacties :

    Een reactie posten