Dubbele petten remmen onderzoek

 UNIVERSITEIT 

Jan Vleggeert zet vraagtekens bij combineren van functies

26-11-2020

Bij de vakgroepen fiscaal recht aan de Nederlandse universiteiten zijn de hoogleraren en onderzoekers met een dubbele pet oververtegenwoordigd. Ze werken een aantal dagen in de week bij een groot advocaten- of accountantskantoor en hebben daarnaast nog een aanstelling bij de universiteit. Leidse hoogleraar belastingrecht Jan Vleggeert twijfelt of onderzoekers met een dubbele pet echt onafhankelijk onderzoek kunnen doen en kunnen publiceren. Ik geloof wel dat ze hun werk zo integer mogelijk proberen te doen, benadrukt hij. Maar ze stellen misschien niet zo snel de vraag of het fiscale systeem nog wel eerlijk is.

Nederland staat bekend als een land met een gunstig belastingsysteem voor multinationals. Een ’belastingparadijs’ wordt zelfs weleens gezegd. Toch is Nederland niet het enige land ter wereld dat door de belastingdruk te verlagen grote bedrijven probeert aan te trekken om zich hier te vestigen en om investeringen te doen. „Veel landen concurreren met elkaar”, merkt Vleggeert op. 

Dividendbelasting 

In 2017 werd in Nederland een debat gevoerd over het afschaffen van de dividendbelasting. Premier Mark Rutte (VVD) wilde dit doorzetten. Er zijn ook fiscalisten die het daarmee eens zijn, stelt Vleggeert. Zelf is hij er kritisch over. „Je maakt een afweging of je een eerlijk systeem wilt hebben of dat je het vestigings- en investeringsklimaat wilt bevorderen.” Hij stelt dat het moeilijk te meten is of belastingverzwarende maatregelen voor multinationals het vestigings- en investeringsklimaat echt beïnvloeden. Voorstanders van de afschaffing van dividendbelasting hadden daarom in zijn optiek ook geen sterke argumenten. „Rutte zei destijds dat hij tot in zijn diepste vezels voelde dat het goed zou zijn.” Niet echt een overtuigend argument, aldus Vleggeert. 

Dat er verschillende meningen zijn onder fiscaal wetenschappers over dit onderwerp vindt hij geen probleem. Waar hij wel vraagtekens bij zet, is of hoogleraren en onderzoekers binnen fiscaal recht echt een onafhankelijke positie kunnen innemen als ze ook nog een andere functie hebben. 

Ze stellen misschien niet zo snel de vraag of het fiscale systeem wel eerlijk is

Toen in 2017 in de Tweede Kamer werd gedebatteerd, werden er ook vijf hoogleraren uitgenodigd om te adviseren over het wel of niet afschaffen van de dividendbelasting. Drie hoogleraren hadden een commerciële baan waarbij ze ook de belangen behartigden van multinationals. Ze spraken zich uit voor de afschaffing van dividendbelasting terwijl de twee andere hoogleraren (zonder dubbele pet) tegen waren. 

Binnen het vakgebied fiscaal recht is de heersende opvatting dat dubbele petten geen probleem zijn; onderzoekers die de belangen niet kunnen scheiden, zullen direct door de mand vallen. Toch komt Vleggeert tot een andere conclusie. „Als fiscalist adviseer je een klant over een fiscale structuur, maar als je vervolgens als wetenschapper betoogt dat die structuur onwenselijk is dan stelt jouw klant je de volgende keer wellicht wel wat kritische vragen. Dit gaat niet zo makkelijk samen.” 

De dubbele pet wordt overigens niet alleen ’gedragen’ door fiscalisten die voor grote kantoren werken en een dag of twee per week onderzoek doen aan de universiteit. Het gaat ook om de academici die nog een baan hebben bij de belastingdienst of het ministerie van financiën. Ze zijn in de vakgroepen geen uitzonderlijke gevallen. Het is eerder bijzonder als je, net als Vleggeert, fulltime in dienst bent bij een universiteit. 

Nieuwe manieren 

Het is vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw voor fiscalisten bon ton geworden om steeds weer nieuwe manieren te vinden om grote bedrijven te helpen minder belasting te betalen. „Tot de economische crisis in 2008 kraaide hier geen haan naar”, zegt Vleggeert. Toen is het gaan schuren. Burgers hebben het idee gekregen dat ze trouw belasting betalen terwijl multinationals bijna niets van hun winst afdragen. „Het is te ver doorgeschoten; de correctie daarop is een aantal jaar geleden op gang gekomen”, aldus Vleggeert. 

Het gaat er niet alleen om dat de belangen van klanten worden meegewogen in conclusies en aanbevelingen van fiscaal wetenschappers. Ook bepaalde thema’s, zoals belastingontwijking en staatssteun, blijven onderbelicht. Vleggeert: „Belastingontwijking wordt nu op de agenda gezet door het publiek en de media. Het is niet te danken aan de fiscalisten en dat had eigenlijk wel gemoeten.” 

Volgens Vleggeert kijken veel fiscalisten liever nog met een technische bril naar het belastingstelsel; ze duiken in de regels. „Die zijn op zichzelf vaak al vrij ingewikkeld”, merkt hij op. Ze vragen zich onvoldoende af of hele systeem moet veranderen. Zijn eigen vakgroep gaat zich de komende jaren wel veel meer richten op de vraag die zo onderbelicht is gebleven: is het internationale fiscale systeem nog wel eerlijk? Vleggeert zou het liefst willen dat de universiteit daarvoor meer onderzoekers in dienst neemt die geen baan ernaast hebben. Hun onafhankelijkheid kan dan ook niet in twijfel worden getrokken. „We gaan hier extra mankracht op inzetten, maar de vijver waarin we vissen is niet zo groot”, zegt hij. 

Wat gebeurt er als de Leidse onderzoekers tot de conclusie komen dat ons belastingstelsel inderdaad concrete veranderingen moet ondergaan? „Het is aan het ministerie van financiën of de Tweede Kamer om het op te pakken”, antwoordt Vleggeert. Wel wil hij zijn bevindingen daar graag onder de aandacht brengen. Dat lukt soms met succes, maar niet altijd. In het verleden heeft Vleggeert al weleens aanbevelingen gedaan bij het ministerie van financiën over een lek in de vennootschapsbelasting. „Ik ben daar gaan praten, maar toen is er niets mee gedaan. Dat is wel frustrerend.” 

Nieuwe ideeën 

Als fiscaal wetenschapper heeft hij wel het gevoel dat hij politici op ideeën kan brengen. Er zijn ook onderzoekers die actief Kamerleden en politieke partijen helpen om bepaalde vraagstukken aan te kaarten. Vleggeert noemt als voorbeeld zijn collega Jan van de Streek (UvA) die in het nieuwe jaar in Leiden aan de slag gaat; Van de Streek is betrokken bij het wetsvoorstel om bedrijven die uit Nederland vertrekken een vertrekboete op te leggen. 

Op landelijk niveau zijn er veranderingen mogelijk en daar ben ik persoonlijk ook een voorstander van, aldus Vleggeert. Toch ziet hij ook internationale samenwerking als een oplossing. Vanuit de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) wordt gewerkt aan een voorstel waarbij alle aangesloten landen een minimum aan heffingen voor multinationals gaan doorvoeren. Vleggeert hoopt dat dit voorstel door de Europese Unie wordt overgenomen. Lidstaten die nu zelf besluiten om de belastingdruk voor multinationals op te voeren, zitten met de vrees dat grote bedrijven uit hun land vertrekken. „Het positieve van deze maatregel is dat alle zevenentwintig lidstaten het doen en dat daardoor het speelveld voor de landen gelijk blijft.” 

 Anika van de Wijngaard  

____________________________________

Kwestie van ontwijken 

Belastingontwijking is het 

maken van constructies om 

belasting te besparen. Het 

is volgens de wet legaal, 

maar het kan ook als 

onwenselijk en immoreel

worden beschouwd. Het 

is vaak alleen weggelegd 

voor multinationals om 

belastingen te ontwijken. 

Bedrijven die internationaal 

opereren, hebben namelijk 

de mogelijkheid om landen 

te gebruiken waar ze 

weinig belasting betalen.

Bedrijven zoals Ikea en 

Starbucks maken veelvuldig 

gebruik van ingewikkelde 

constructies om minder 

belasting te betalen.hij. Maar

 ze stellen misschien niet zo 

snel de vraag of het fiscale 

systeem nog wel eerlijk is.

_______________________