Trump in town! Op 24 en 25 juni zijn de leiders van de NAVO-landen bijeen in Den Haag.
ELSEVIER 19-6-2025
NAVO-top: waar haalt Nederland 5 procent voor Defensie vandaan?
Trump in town! Op 24 en 25 juni zijn de leiders van de NAVO-landen bijeen in Den Haag. Inzet van Donald Trump (en Mark Rutte): elke lidstaat besteedt 5 procent van zijn bbp aan defensie. Vraag 1: per wanneer? Vraag 2: hoe en waar kunnen landen het geld vinden? Alleen al in Nederland gaat het in 2030 om meer dan 50 miljard euro.
Dovile Šakaliene, de 47-jarige Litouwse minister van Defensie, loopt op 4 juni monter het immense hoofdkwartier van de NAVO in Brussel binnen. De verzamelde pers wacht haar en de andere excellenties op. In de hoop op een goede quote.
Vandaag bepalen de defensieministers de inzet van de NAVO-top op 24 en 25 juni. Pete Hegseth, de Amerikaanse minister, zal pas later zijn entree maken, en de microfoons van de pers ontwijken.
NAVO-landen slikken 5 procent zonder morren
Echt spannend is het allemaal niet. Het is al duidelijk dat geen van de 32 landen een veto zal uitspreken tegen een defensiebudget dat op termijn gelijk is aan 5 procent van het bruto binnenlands product. Dat percentage wordt hoogstwaarschijnlijk beklonken tijdens de NAVO-top in Den Haag.
Voor de meeste NAVO-landen betekent die 5 procent een fikse stijging, die voor veel politieke beroering zal zorgen. Alleen in Polen, dat boven de 4 procent zit, zal de extra opgave niet al te veel bestuurlijk gekrakeel opleveren.
Historisch gezien valt die 5 procent mee
Vijf procent van het huidige gezamenlijke bbp van de NAVO-lidstaten is zo’n 2.500 miljard euro. Is dat veel? Niet als je kijkt naar de verwaarlozing van defensie in de meeste NAVO-landen sinds 1990, waar gretig het ‘vredesdividend’ is opgesoupeerd.
Ook niet als je het vergelijkt met begin jaren tachtig, het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Toen besteedden de NAVO-landen per jaar gemiddeld 4 procent van hun bbp aan defensie.
Niet alle miljarden gaan naar tanks en raketten
Bovendien gaat straks niet de volledige 5 procent naar strijdkrachten en hun bewapening. Landen mogen 1,5 procent uitgeven aan onder meer infrastructuur, die nodig is voor de verdediging van het NAVO-territorium.
Want, zoals secretaris-generaal Mark Rutte zegt: als de tank niet de brug over kan, heb je ook niets aan de tank. Ook cyber security, digitale verdediging, ondersteuning van binnenlandse productiecapaciteit en invoering van de whole-of-society-aanpak (systematische samenwerking tussen overheid, maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgers) kunnen uit die 1,5 procent worden betaald.
Tijdpad blijft onduidelijk, maar haast is geboden
Spannend was begin juni in Brussel nog wel de vraag wanneer de lidstaten die 5 procent moeten halen. Bij de vorige pledge, in 2014 in Wales, kregen ze tien jaar de tijd om aan 2 procent te geraken. Dus wil de verzamelde pers van de Litouwse Šakaliene weten wanneer zij vindt dat die 5 procent moet zijn bereikt.
‘Wordt het 2032?’ vist een journalist. Het is een jaartal dat rondzoemt in het NAVO-hoofdkwartier. ‘2032?’ zegt de minister, ‘dat is ná de oorlog.’ Het is de quote waarop de pers wachtte.
Volgens Rutte is de NAVO al frontlinie
Dat de NAVO-landen dit keer opnieuw tien jaar de tijd krijgen, lijkt uitgesloten. Daarvoor is de Russische dreiging te groot. Diverse Europese ministers wijzen erop dat Rusland binnen drie tot vijf jaar in staat is om NAVO-landen aan te vallen.
Tijdens een toespraak tot denktank Chatham House in Londen op Tweede Pinksterdag, bepleitte Rutte een vervijfvoudiging van de luchtafweer en grote investeringen in materieel en logistiek.
‘Rusland kan binnen vijf jaar klaar zijn om militair geweld tegen de NAVO in te zetten. Laten we onszelf niet voor de gek houden, we bevinden ons nu allemaal aan de oostflank,’ benadrukte ook hij in Londen.
Rutte wil jaarlijkse stappen, geen eindsprint
Of het tijdschema in Den Haag wordt vastgesteld, kon minister Ruben Brekelmans (VVD) begin juni in Brussel niet garanderen. Wat zeker niet wordt getolereerd, is de ‘hockeystick’. Dat een lidstaat pas op het laatste moment de uitgaven omhoog gooit. Rutte zei dat hij een sluw (‘cunning’) plan heeft om te voorkomen dat het daarop uitdraait, namelijk met jaarplannen. Hoe zien die precies eruit?
‘Dit is een van de onderwerpen waarover nog wordt gesproken,’ zei Brekelmans in Brussel. ‘Aan de ene kant is er de militaire noodzaak om snel onze capaciteiten op te bouwen, want Rusland gaat daarmee in hoog tempo door.
Aan de andere kant moet het ook financieel haalbaar zijn en moet iedereen in staat zijn om dit op een structurele manier in te passen. Het is aan de secretaris-generaal van de NAVO om met een voorstel te komen. En dan kunnen wij als demissionair kabinet, net als de andere 31 landen, een standpunt innemen.’
NAVO-top: In 2030 moet de 5 procent staan
De opmerkingen van een minister als Dovile Šakaliene en NAVO-chef Rutte in acht nemend, gevoegd bij de waarschuwingen van diverse Europese defensieministers, ligt het eerder in de lijn der verwachting dat de lidstaten tot 2030 de tijd krijgen, dan tot 2035.
Het ‘sluwe plan’ van Rutte impliceeert mogelijk dat landen elk jaar eenvijfde van het verschil tussen hun huidige begroting en die van 2030 extra moeten investeren. Voor lidstaten die op 2 procent per jaar zitten, zoals Nederland, betekent dat: in 2026 0,6 procent meer dan 2025; in 2027 1,2 procent; in 2028 1,8; in 2029 2,4 en in 2030 3 procent meer.
Uitgaande van een bbp van zo’n 1.000 miljard euro (het is al iets meer) moet Nederland dan in 2026 al 6 miljard extra naar defensie (en infrastructuur en dergelijke) laten gaan, een bedrag dat gradueel oploopt tot 30 miljard euro per jaar vanaf 2030. Waar moet de demissionaire regering de 6 miljard voor 2026 vinden, en waar de komende coalitie de 12 miljard voor 2027, de 18 voor 2028 enzovoort?
Vind geld in de eigen begroting
Het kabinet-Schoof worstelde al maanden met de extra defensie-uitgaven. Hoe moet het aan de nieuwe norm van de NAVO voldoen? Maar sinds de val van het kabinet is het een probleem van alle politieke partijen.
Het demissionaire kabinet moet namelijk op zoek naar een meerderheid in de Tweede Kamer om de begroting op Prinsjesdag door het parlement te krijgen. In de begroting voor 2026 moeten de eerste miljarden zijn geregeld in lijn met de nieuwe NAVO-norm. De overgebleven coalitiepartijen VVD, NSC en BBB hebben samen 51 Kamerzetels, 25 te weinig voor een meerderheid.
Miljarden voor defensie, maar wie trekt de portemonnee?
Deze opgave bezorgde demissionair minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) meteen na de val van het kabinet al kopzorgen. Toen memoreerde hij aan de stemmingen over het Belastingplan in november 2023. Het kabinet-Rutte IV was demissionair en de Tweede Kamer wijzigde ten koste van het vestigingsklimaat de begroting voor vele miljarden. Zonder fractiediscipline ontstonden toevallige meerderheden met grote gevolgen.
In Den Haag rekent iedereen op een ‘ingroeipad’, Haagse taal voor het feit dat niet in één klap de defensie-uitgaven omhooggaan naar de norm, maar in een paar jaar. Een NAVO-norm van 5 procent, waarvan 3,5 exclusief voor defensie-uitgaven, betekent concreet dat in 2026 bijna 4 miljard euro extra naar dat departement moet (en nog 2 miljard naar infrastructuur en de andere genoemde zaken). Begin jaren dertig moet er jaarlijks minimaal 20 miljard euro meer naar defensie (en 10 miljard naar infrastructuur en dergelijke).
Strijd om de miljarden voor defensie barst los
Pieter Grinwis, financieel woordvoerder van de ChristenUnie, ziet een ‘gigantische’ opgave. Grinwis geldt in Den Haag als een van de kenners van de Rijksbegroting. Hij noemt de opgave vergelijkbaar met de bezuinigingsoperatie tijdens de financiële crisis. ‘Alle partijen moeten deze campagne met de billen bloot hoe ze de extra uitgaven aan defensie voor elkaar willen krijgen.’
Op een partijbijeenkomst somde CDA-leider Henri Bontenbal onlangs de drie mogelijkheden op die partijen in zijn ogen hebben om de extra uitgaven te bekostigen. ‘Lasten verzwaren, bezuinigen of de schuld laten oplopen. Een nieuw kabinet zal op een combinatie van die drie uitkomen, zoals bij elke andere extra uitgave die nodig is.’
Schoof ontwijkt keuzes, maar bezuinigingsopties liggen klaar
Tot er een nieuw kabinet zit, is het aan demissionair premier Dick Schoof om de uitgaven voor 2026 te regelen. Hij ontwijkt al wekenlang vragen daarover. ‘Een olifant eet je in hapjes,’ zei hij, doelend op de stapsgewijze benadering die hij voor ogen heeft.
Maar wie een blik werpt op het Hoofdlijnenakkoord en de doorrekeningen van de verkiezingsprogramma’s uit 2023, ziet een aantal mooie besparingsopties. Allereerst het schrappen van de verlaging van het eigen risico. Daarmee zou 4,2 miljard euro zijn gemoeid vanaf 2028. Er is geen enkele reden meer om dat PVV-plan door te zetten. Daarnaast kan ontwikkelingssamenwerking worden beperkt tot noodhulp, waarmee 5 miljard euro te bezuinigen is.
Afschaffing toeslagenstelsel lonkt als miljardenbron
Het zijn keuzes die op rechts populair zijn. Op links is er minder enthousiasme voor. GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans herhaalde al vaak dat hij niet wil bezuinigen op sociale zekerheid om militaire uitgaven te betalen. Zo dreigt een patstelling.
Daarom komt ook afschaffing van het toeslagenstelsel in beeld. Dat levert meer dan 10 miljard euro op, door het schrappen van de kinderopvang-, zorg- en huurtoeslag. Daaraan gekoppeld is dan een verlaging van de (inkomsten)belasting.
Haagse begrotingskenners zien mogelijkheden om zo een paar miljard extra voor defensie op te halen. Want het afschaffen van de toeslagen kan meer opleveren dan het bedrag waarmee de inkomstenbelasting wordt verlaagd. Het afschaffen van het toeslagencircus is zeker een goed idee – maar niet als het weer een verkapte lastenverzwaring betekent.
Zeker is dat over alle mogelijkheden een felle politieke strijd zal woeden. De eensgezindheid over het verhogen van de defensie-uitgaven is groot, maar over de manier waarop lopen de meningen ver uiteen. Dat doet het ergste vrezen. Snijden in de eigen uitgaven is altijd de beste optie, lasten verzwaren de slechtste.
Leen geld voor defensie buiten de Europese boeken om
Nederland kan ook buiten de Rijksbegroting op zoek gaan naar geld. Zo kan het gebruikmaken van de mogelijkheden die Brussel biedt. Begin maart kondigde Commissiechef Ursula von der Leyen het ReArm Europe-plan aan, met een investeringscapaciteit van 800 miljard euro.
Dat bedrag is gebaseerd op creatief boekhouden. De EU-lidstaten mogen gedurende vier jaar 1,5 procent van hun bbp dat zij extra gaan uitgeven aan defensie, buiten de boeken houden. Dat betekent dat die investeringen niet meetellen in hun schuldenlast (mag van Brussel maximaal 60 procent van het bbp zijn) en begrotingstekort (mag 3 procent zijn).
Dit betreft een tijdelijke versoepeling van de Europese begrotingsregels. Als je uitgaat van een EU-bbp van 20.000 miljard, betekent dat met een totaal bbp van 80.000 miljard euro over die periode van vier jaar 1.200 miljard euro buiten de Brusselse boeken om mag worden geïnvesteerd in defensie.
Met een natte vinger heeft de Commissie daarvan 650 miljard euro gemaakt: veel lidstaten zullen immers geen gebruikmaken van de tijdelijke uitzondering. Zestien EU-lidstaten hebben aangegeven wel te willen profiteren van de versoepelde begrotingsregels om hun defensie-uitgaven te verhogen: Duitsland, Polen, Portugal, België, Denemarken, Finland, Estland, Letland, Litouwen, Griekenland, Slovenië, Tsjechië, Kroatië, Bulgarije, Hongarije, Slowakije.
Versoepeling EU-regels biedt lucht, maar geen structurele oplossing
Klinkt allemaal leuk en aardig, die versoepeling. Maar na de vierjarige periode worden de extra defensie-uitgaven gewoon weer meegenomen in de berekening van het begrotingstekort en de staatsschuld volgens de normen van het Stabiliteits- en Groeipact.
Dit betekent dat landen dan opeens heftige bezuinigingen moeten doorvoeren of andere maatregelen moeten nemen om aan de EU-begrotingsregels te voldoen. Critici waarschuwen dat dit kan leiden tot financiële problemen vergelijkbaar met de Griekse schuldencrisis, waarbij landen worden gedwongen om te bezuinigen op essentiële diensten, inclusief defensie.
Nederland heeft, verstandig, tot nu toe afhoudend gereageerd op de mogelijkheid om buiten de boeken om te lenen. Gaat het dat wel doen, dan kan het vanaf 2026 jaarlijks 15 miljard euro (1,5 procent van 1.000 miljard) bij de begroting optellen en bouwt het in vier jaar ruim 60 miljard schuld op. Bij verder gelijkblijvende uitgaven zou Nederland in 2029 niet in de gevarenzone komen, noch qua schuld, nog qua begrotingstekort.
NAVO-top: leen miljarden van ‘Brussel’
Naast die 650 miljard die EU-lidstaten volgens Brussel extra kunnen lenen, komt er 150 euro miljard beschikbaar in de vorm van Brusselse leningen. Het Europese defensiefonds SAFE (Security Action for Europe) is een initiatief om gezamenlijke aankoop van defensiematerieel te faciliteren. SAFE streeft naar gezamenlijke aankopen van onder meer artillerie, munitie, drones en luchtverdedigingssystemen. Onlangs hebben de EU-ministers SAFE goedgekeurd. De Commissie gebruikte een versnelde wetgevingsprocedure waardoor goedkeuring van het Europees Parlement niet nodig was.
Lidstaten moeten een voorstel indienen bij de Commissie, waarin zij hun behoeften en plannen voor gezamenlijke aankopen uiteenzetten.
Voorwaarde voor financiering is, naast gezamenlijke aankoop, dat minimaal 65 procent van de projectwaarde afkomstig moet zijn van bedrijven binnen de EU, de Europese Economische Ruimte of Oekraïne. Daarnaast kunnen bedrijven uit landen die een veiligheids- en defensiepartnerschap met de EU hebben, zoals het Verenigd Koninkrijk, deelnemen aan SAFE.
Het kabinet-Schoof heeft gezegd ook geen gebruik te willen maken van leningen uit het SAFE-fonds. SAFE is een vorm van ‘eurobonds’ – gezamenlijke Europese leningen – en Nederland is daarvan terecht traditioneel niet bepaald een voorstander. Het programma is vooral interessant voor landen die meer rente moeten betalen dan de Commissie. Dat geldt zeker niet voor Nederland.
Denk buiten de box 1: leen geld van de burgers en betrek ze zo bij veiligheid
In België speelt minister van Defensie Theo Francken (N-VA) met het idee van een ‘defensiebon’, staatsobligaties waarmee geld wordt opgehaald bij burgers en bedrijven dat speciaal wordt aangewend voor defensie. Het is een laagdrempelige manier om particuliere en institutionele investeerders te betrekken bij de nationale veiligheid en de vrede in Europa.
Om de obligaties extra aantrekkelijk te maken, kan een regering overwegen ze fiscaal te stimuleren. In de zomer van 2023 gaf de Belgische regering een staatsbon uit waarbij de helft van de te betalen belasting op de rente-inkomsten vooraf werd kwijtgescholden. In no time kwamen Belgische particulieren met 22 miljard euro over de brug.
Waarom doet Nederland België niet na? Het voordeel van defensie-obligaties zit erin dat je een lagere rente kunt betalen dan wanneer je op de kapitaalmarkt leent. Nederland betaalt nu 2,7 procent rente per jaar op langdurige leningen. Als de defensie-obligatielening wordt uitgegeven tegen een rente van 1,5 of 2 procent, scheelt dat een slok op een borrel.
Maar de voornaamste winst van een defensie-obligatielening is dat (beleggende) burgers, bedrijven en banken nadrukkelijker worden betrokken bij de veiligheid van hun land en continent. Zonder veiligheid geen welvaart. Dat besef is nog niet tot iedereen doorgedrongen.
Als we met zo’n obligatielening ook nog eens de eigen defensie-industrie kunnen verstevigen, houden we het allemaal ‘binnen de familie’.
Denk buiten de box 2: verhoog de btw om in veiligheid te kunnen investeren
De btw is de eerlijkste belasting van Nederland. Wie weinig uitgeeft, betaalt weinig btw, wie het breed laat hangen veel. Een btw-verhoging van 0,5 procent leidt al tot zo’n 3 miljard euro jaarlijks extra voor de schatkist. Doe je er 1 procent op, dan is dat al 6 miljard euro. Het ‘veiligheidsprocentje’.
Nadeel van deze ‘oplossing’ is dat Den Haag het zichzelf zo wel heel makkelijk maakt, terwijl er genoeg redenen zijn om eerst fors in het regel- en subsidie-oerwoud te kappen en daar de miljarden te vinden.
Denk buiten de box 3: laat het bedrijfsleven meebetalen voor veiligheid
Niet alleen burgers, ook bedrijven profiteren van de veiligheid die de NAVO biedt. In een vrijemarkteconomie kunnen zij floreren. Komt Vladimir Poetin de boel versjteren, dan is het gedaan met de mooie winsten.
Jaarlijks is het Nederlandse bedrijfsleven goed voor (iets meer dan) 300 miljard euro aan inkomsten voor de staat. Verhoog de lasten met hetzelfde ‘veiligheidsprocentje’, en er is weer 3 miljard euro per jaar extra besteedbaar.
Het nadeel is evident: veel bedrijven keren Nederland al de rug toe vanwege het ondernemers-onvriendelijke klimaat. Zo’n extra belasting kan voor bedrijven het laatste zetje over de grens zijn.
2 reacties :
Het is toch te triest voor woorden dat in Den Haag een NAVO top gehouden gaat worden tegen honderden miljoenen Euro's aan kosten terwijl een paar kilometer verderop het permanente hoofdkwartier van de NAVO is gevestigd. Hoe in hemelsnaam kan een Nederlandse Regering aan een dergelijke kosten verslindend plan meewerken? Zal de invloed van de narcistische psychopaat Rutte wel zijn.
De door de Eu gesubsidieerde elsevier hoernalisten mogen het plebs vast voorbereiden dat ze straks wederom diep in hun reet genaaid worden.
Een reactie posten