Channa wil verband met pesticiden aantonen. ’Planten uit tuincentra zitten vol met gif’

Hoe groot is de impact van pesticiden op hommels?

 Pesticiden

Dode hommels gezocht. Channa wil verband met pesticiden aantonen. ’Planten uit tuincentra zitten vol met gif’

Friso Bos   09-02-25                                                                                                                  

 

Channa Brunt bedacht een grootschalig onderzoek naar dode hommels. Ondervinden deze insecten last van pesticiden? © Marco Bakker

Beverwijk

Hoe groot is de impact van pesticiden op hommels? Om dat in kaart te brengen start komende week een landelijk onderzoek waarin iedereen die dat wil kan meedoen als burgeronderzoeker; op zoek naar dode hommels. ,,Aan de hand van laboratoriumonderzoek kunnen we vervolgens vaststellen of de hommels met pesticiden besmet zijn en wat daarvan het effect is geweest’’, legt initiatiefnemer Channa Brunt uit.

,,Ik ben al een tijd geïnteresseerd in de effecten van bestrijdingsmiddelen op de natuurlijke omgeving’’, vertelt Brunt, die ecoloog in opleiding is. ,,Door het lezen van Silent Spring van Rachel Carson – een boek uit de jaren zestig – werden mijn ogen geopend. Ik ben me nog meer gaan verdiepen in de natuur en de effecten van pesticiden. Ik besloot mijn eigen tuin in Edam helemaal pesticidevrij te gaan inrichten. De meeste planten van de reguliere tuincentra zitten namelijk ook vol bestrijdingsmiddelen! Maar nog steeds vond ik in het voorjaar af en toe dode hommels in mijn tuin. Dat is vreemd, ze horen op z’n vroegst aan het eind van de zomer pas te sterven. Zo kwam ik op het idee voor dit onderzoek. Citizen Science. Zoveel mogelijk mensen die meedoen, het kan een schat aan informatie opleveren.’’

Lees ook:

Haarlemse wethouder door het stof: stad houdt zich niet aan eigen beleid voor biodiversiteit

Ze schreef een onderzoeksvoorstel dat enthousiast werd ontvangen door de Bijenstichting, Pesticides Action Network Netherlands (PAN NL) en Buijs Agro-Services.

,,We gaan op 14 februari van start. Iedereen die mee wil doen kan de instructies downloaden op de site van de Bijenstichting. Tot en met 30 juni vragen we de deelnemers om naar dode hommels te speuren, ze te verzamelen, goed te noteren waar ze gevonden zijn en ze op te sturen naar de Bijenstichting.

Een dode hommel die Channa Brunt in haar tuin aantrof. © Foto Channa Brunt

Een laboratorium zal de hommels vervolgens onderzoeken. ,,Dat gaat aan de hand van monsters van 100 gram, dat zijn zo’n 75 hommels. We zullen dus vermoedelijk monsters per streek of regio maken. Misschien zelfs per provincie. Het is afhankelijk van het aantal deelnemers. Dan kunnen we vaststellen of deze hommels pesticiden bevatten en zoja welke. Er zijn verschillende typen bestrijdingsmiddelen die schadelijk of zelfs dodelijk kunnen zijn voor insecten en andere dieren. Ook op de planten uit de tuincentra.’’

Hommels in het wild.  © Bijenstichting

Dood

Daar kan fotograaf Marlonneke Willemsen over meepraten. ,,Ik werkte aan een fotoproject over de groei van dieren. En omdat ik op de foto’s van puppies en kittens alleen maar ’oh wat schattig’ terugkreeg, besloot ik andere dieren te kiezen. Insecten en slakken uit de tuin. Ik had alleen niet voor alle diertjes de juiste waardplanten (hun lievelingskostje). Dus die kocht ik bij een tuincentrum in de buurt. Wat denk je; de meeste insecten waren binnen enkele uren dood. Ik had er niet bij stilgestaan dat als je niet nadrukkelijk biologisch geteelde gewassen koopt, dat ze vol zitten met bestrijdingsmiddelen. En ik had er al helemaal niet bij stilgestaan hoe dodelijk die zijn.’’

Lees ook:

Megaklussen om ons rioolwater te kunnen reinigen. Medicijnresten blijven voorlopig de natuur in stromen

De fotoserie Invisible Threat die ze hiervan maakte, ging dus niet over groei, maar over de gifdood die insecten sterven door bespoten planten uit het tuincentrum. De vlinderstruik die vele mensen kopen met het idee iets goeds te doen voor het insectenleven is een van de boosdoeners. Er zitten stoffen in uit de stofgroep neonicotinoïden. Zoals imidacloprid en fipronil. ,,Insecten gaan er dood van maar ik zag ook bij sommige soorten dat de rupsen zich nog wel verpopten maar dan niet of sterk misvormd uit de pop tevoorschijn kwamen. Zoals bij de rupsen van de grote beervlinder die ik ook in mijn project had. Die eten graag paardenbloemen, die had ik uit een veldje achter mijn huis geplukt. De rupsen gingen dood of kwamen verminkt uit de pop. Onderzoek van PAN wees uit dat deze paardenbloemen besmet waren met middelen uit antivlooienspul voor honden. Die komen via de ontlasting of urine in het milieu terecht en vervolgens bij deze insecten. Vergis je niet in dit probleem. Insecten zijn ook prooidieren voor bijvoorbeeld vogels. Die gifstoffen verspreiden zich door de hele keten.’’

Uit de serie Invisible Threat: Het dode koolwitje dat van de vlinderstruik at. © Marlonneke Willemsen

Haar expositie is inmiddels op verschillende plekken te zien geweest, waaronder in het Natuur Historisch Museum Rotterdam. Op het Tiny Friendsfestival – op 18 mei op de Groene Afslag in Laren – is hij opnieuw te bekijken.

Chemicus Jantine Leeflang strijdt al jaren tegen het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Ze laat geen kans onbenut om in te spreken tijdens vergaderingen van bestuursorganen. ,,Ik word gek van die verhalen over vlooienbandjes’’, reageert zij. ,,Het trekt de aandacht af van het werkelijke probleem: De Landbouw. Neem de Noordkop, die bekend is vanwege de bollenteelt. Het oppervlaktewater staat er helemaal stijf van het gif. Kijk maar eens in de bestrijdingsmiddelenatlas.’’

,,Van wie is het water en wie heeft bepaald dat de agroindustrie dit als openbaar riool mag gebruiken? Hoeveel waterkwaliteit zijn we bereid te offeren voor het verdienmodel van de sierteelt, die niets bijdraagt aan voedselzekerheid? Imidacloprid en fipronil zijn inmiddels verboden in open teelten, maar nog wel toegestaan in vlooienbandjes en mierenlokdoosjes. Ik wil dat de discussie gaat over die 20+ andere stoffen die boven de norm gemeten worden.’’ Leeflang focust daarbij op het bollengebied rond Callantsoog, in het werkgebied van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Bij rode stipjes zijn er overschrijdingen van meer dan tien pesticiden gemeten in het oppervlaktewater. Bruine stipjes tussen 5 en 10 stoffen, oranje 2 tot 5 stoffen en geel staat voor overschrijding van één pesticide in het oppervlaktewater.  © Beeld Bestrijdingsmiddelen atlas.

Schuim rond de mond

Peter Mol uit Castricum was tientallen jaren actief in diverse natuurterreinen als landschapsbeheerder van Landschap Noord-Holland. Nu is hij met pensioen. ,,Het is niet zo dat je de insecten aantreft met het schuim rond de mond in het gras. Maar wel heb ik gezien dat er door de jaren heen steeds minder insecten zijn, dat merk je wel. Zeker geldt dit voor wilde bijen’’, weet hij. ,,Ik baseer me niet op onderzoek, het is puur mijn ervaring van wat we in het veld zagen. We spraken er over met de collega’s. En als je dan later leest over de dramatische afname van het aantal insecten sinds 1975, dat bevestigde precies onze indrukken in de terreinen waar we werkten. Wij kwamen nota bene nog in natuurgebieden, dus het was nog veel erger dan wij dachten’’, zegt Mol.

,,Het is natuurlijk moeilijk om aan te tonen dat het door pesticiden is veroorzaakt. Neonicotinoïden. Dat spul is veel gebruikt in het noorden van de provincie. Wij zagen in ieder geval dat vogelsoorten die veel insecten eten daar veel minder voorkomen dan elders. We hebben veel vogelprojecten gehad in die jaren. Met de huiszwaluw en de gierzwaluw bijvoorbeeld. Je moet geen tere ziel hebben. Je ziet alleen maar afname in de populaties.’’

Toelatingsnormen

,,Ik heb me jarenlang zo kwaad gemaakt om pesticiden. En vooral om de veel te soepele toelatingsnormen’’, zegt Michiel van Geelen. Tegenwoordig is hij hovenier en kweker, eerder was hij campagneleider Landbouw en Voedsel van Greenpeace. ,,Ik was het zat om alleen maar bezig te zijn met dingen die niet goed gaan. Door mijn werk op de biologische werkende kwekerij Flora voor Fauna kan ik een duurzaam alternatief bieden’’, legt hij uit.

In 2014 maakte Van Geelen voor Greenpeace de balans op wat betreft bestrijdingsmiddelen op basis van neonicotinoïden. Eentje daarvan heet Imidacloprid. ,,Bij toelating op de markt van deze stof in 1994 werd de norm vastgesteld op 830 duizend nanogram per liter, waar het gaat over de verspreiding van deze stof in het milieu / oppervlaktewater. Inmiddels is die norm 31.500 keer lager geworden. (27ng/liter). Onderzoek van de Radbouduniversiteit toont aan dat een concentratie van 20 ng/liter in oppervlaktewater al negatieve effecten heeft op vogels’’, schrijft hij in het artikel ’Imidacloprid debacle toont symptomen van falend beleid’.

,,Keer op keer blijkt men de risico’s van pesticiden voor mens en natuur te onderschatten, terwijl het risicobeperkende effect van steeds complexere gebruiksvoorschriften juist wordt overschat.’’

Biologisch kweken werd dus zijn nieuwe roeping. ,,We proberen in het wild voorkomende inheemse soorten te kweken en te vermeerderen. Helemaal biologisch, zonder mest, zonder bestrijdingsmiddelen, maar wel met heel veel geduld en arbeid’’, vertelt hij terwijl hij een klein bloempotje oppakt om ’te pluizen’. ,,Pluizen is in feite onkruid wieden. Ik kom oorspronkelijk uit Schagen, dus ik ben dat wieden wel gewend; Ik verdiende in mijn tienerjaren elke zomer lekker bij als bollenpeller, leliepluizer of tulpenkopper op de bollenbedrijven in de buurt.’’

Vogels

Niet alleen bijen en hommels, maar ook vogels ondervinden grote gevolgen van neonicotinoïden: een groep pesticiden die wordt gebruikt in de landbouw. Nieuw onderzoek van Wageningen Universiteit (WUR), gepubliceerd in wetenschappelijk tijdschrift Ecology Letters, toont aan hoe ver de invloed van deze stoffen reikt. Vogels zoals onder andere huismus, patrijs en wilde eend hebben niet alleen een lagere overlevingskans, maar krijgen ook te maken met verslechterde gezondheid en negatieve effecten op hun gedrag en voortplanting. Bron: Vogelbescherming.

Bladcompost

Met oprichter Martin Stevens van Kwekerij Flora voor Fauna, geeft Van Geelen een rondleiding over het complex in Kortenhoef. Van start bij de opslag van scherpzand en bladcompost, die samen de voedingsbodem vormen voor hun kweekprojecten, via het verkoopdeel waar de plantjes aan de man gebracht worden, en de kassen tot aan de oudste kas waar je moet zijn voor het langere termijn werk. Kweekpogingen in bakken die desnoods jaren staan voordat er succes mee behaald wordt. ,,Als er na vijf jaar nog niks is opgekomen is het mislukt’’, beschrijft Stevens de filosofie.

Van Geelen houdt toch zijdelings de ontwikkelingen in normering van bestrijdingsmiddelen in de gaten. ,,Er hebben zich enorme innovaties voorgedaan in de meettechniek waardoor de detectiegrens sterk is verbeterd. Sommige stoffen zijn zo giftig dat er maar een heel klein beetje nodig is om dodelijk te zijn. Zo weinig, dat het tot voor kort niet eens gemeten kon worden. In de stofgroep pyrethroiden zitten insecticiden waarvan één druppel genoeg is om de acute milieunorm te overschrijden op de waterinhoud van vijftig olympische zwembaden.’’ (125 miljoen liter water, red.). ,,Dan zit er al zoveel van in het water dat kwetsbare organismen in gevaar komen. Het vervelende is dat de meeste bestrijdingsmiddelen ook niet afbreken of verdwijnen. De slootjes rond landbouwbedrijven waar gespoten wordt, hebben vaak een sliblaag die vol gif zit.’’

Stevens toont de lange termijn kweekproeven. ,,Pas als er na vijf jaar nog niks is opgekomen is het mislukt’’ © Friso Bos

Volgens fotografe Marlonneke Willemsen is er ook positiever nieuws waar het gaat om de sierplanten in de tuincentra. ,,Op een recent congres van PAN-NL heeft Intratuin haar doelstelling bijgesteld om zo nog sneller tot een gifvrij aanbod van planten te komen. Daarbij is ook Ranzijn aangehaakt. 70 procent gifvrije planten in 2030. ,,Of ze het gaan halen is een ander verhaal, maar het is een goede eerste stap.’’

Voor initiatiefnemer Channa Brunt van het hommelonderzoek duurt dat veel te lang. Voor haar pesticidevrije tuintje in Edam rijdt ze dus naar Kwekerij Flora voor Fauna in Kortenhoef voor honderd procent zekerheid. ,,Ik heb er vandaag een boompje gekocht, een zoete kers. Ik was al een tijd op zoek naar een biologisch geteeld exemplaar.’’

Tiny Friends Festival

Het Tiny Friends Festival gaat over de wondere wereld van het insectenleven. Het heeft plaats op 18 mei in Laren. Hier is de expositie Invisible Threat van fotografe Marlonneke Willemsen te zien. Het festival is gratis toegankelijk, maar je moet wel een plek reserveren via eventbite.com.

NHD