De economische motor van Europa stottert. De oorlog in Oekraïne legt zestien jaar Duits wanbeleid onder bondskanselier Angela Merkel (CDU) bloot. Het is aan bondskanselier Olaf Scholz (SPD) om de fouten weg te poetsen. Dat is een enorme opgave. Zijn succes of zijn falen bepaalt Europa’s toekomst, schrijft Jelte Wiersma.
02 april 2022
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
Alle indicatoren in Duitsland staan in het rood. Het vertrouwen van bedrijven en consumenten in de economie is al bijna net zo laag als tijdens de financiële crisis vanaf 2008. De regering denkt aan het instellen van energierantsoenen, de economische groeiverwachting voor 2022 is teruggeschroefd naar 1,8 procent en ook dat lijkt niet te worden gehaald. Onderwijl is de inflatie 7,6 procent (volgens de Europese consumentenprijsindex HICP) waardoor pensioenen en spaargeld hun waarde verliezen. Duitse Landesbanken, de grote leners aan het belangrijke midden- en kleinbedrijf, wankelen intussen door de lage rentestand van de Europese Centrale Bank.
De grootste economie van Europa (3.300 miljard euro in 2020) bevindt zich in een zogeheten perfect storm. Dat komt door drie missers van de voormalige bondskanselier Angela Merkel.
I Akkoord met ECB-beleid
Merkel gaf in 2011 de Europese Centrale Bank (ECB) toestemming om massaal staatsschulden en bedrijfsschulden op te kopen, inmiddels ter waarde van 7.000 miljard euro. Deze zogenoemde kwantitatieve versoepeling moest de rente op staatsleningen van vooral Zuid-Europese landen drukken. Merkel gaf haar toestemming aan de Italiaanse ECB-president Mario Draghi – nu premier van Italië – omdat Italië, Spanje, Griekenland, Portugal en mogelijk zelfs Frankrijk anders reële marktrentes op hun enorme staatsschuld moesten betalen. Dat konden ze zonder hervormingen, bezuinigen en betere belastinginning niet of nauwelijks en daardoor dreigden deze landen de eurozone te moeten verlaten.
Lees dit omslagverhaal terug: Inflatiemonster is plots terug. Wat nu?
Ook ging Merkel om diezelfde reden akkoord met het ECB-beleid om de rente negatief te maken. Zij ging zo zowel een confrontatie met de Duitse burger als met Zuid-Europa uit de weg. Ze liet het na om de Duitse burger te vertellen dat de euro alleen kan overleven met geldtransfers en ze liet het na om Zuid-Europa te dwingen de financiële huishouding aldaar op orde te brengen. Met een verdragsrechtelijke illegale omweg via de ECB stelde Merkel die onvermijdelijke confrontaties uit. Het gevolg hiervan is een torenhoge inflatie waardoor Duitse pensioenen en Duits spaargeld verdampen, net als de schulden van de Zuid-Europese landen. Tegelijkertijd hervormt Zuid-Europa niet, waardoor de koopkracht daar niet stijgt. Daar lijdt heel Europa onder.
II Sluiting kerncentrales
In 2011 besloot Merkel ook – na de kernramp in het Japanse Fukushima, die geen kernramp bleek, en na verkiezingsoverwinningen van Bündnis 90/Die Grünen – tot een energietransitie (Energiewende). Dit betekende in de praktijk dat de uitstootloze kerncentrales dicht moesten en Duitsland zich afhankelijk maakte van Russisch gas en eigen bruin- en steenkoolcentrales. Daardoor steeg de broeikasgasuitstoot en de afhankelijkheid van de Russische president-dictator Vladimir Poetin. Ook jaagt de grotere Duitse afhankelijkheid van fossiele brandstoffen de inflatie op wegens de hoge energieprijzen. Poetin profiteert en incasseert miljarden euro’s extra. De Duitse koopkracht lijdt en huishoudens en bedrijven dreigen op rantsoen te worden gezet als Poetin de gaskraan dichtdraait. De economie zal dan zeker krimpen.
III Immigratie
De derde slechte beslissing van Merkel was het toestaan van grootschalige immigratie naar Duitsland, zeker sinds 2015. Dat heeft niet alleen tot sociale spanningen geleid, maar daardoor is ook de arbeidsproductiviteit in Duitsland relatief gedaald. In plaats van te investeren in automatisering en zo de productiviteit per werkende te verhogen, zijn niet- of laaggeschoolden binnengelaten. Dit was onwijs gezien Duitslands demografie. Duitsland is een van de meest vergrijsde landen ter wereld. Om het nationaal inkomen op peil te houden, moet de krimpende beroepsbevolking per persoon steeds productiever worden. Dat kan door automatisering en digitalisering. Maar daarop is een rem gezet door de import van goedkope arbeid. Merkel erkende zelf dat ze weinig snapt van digitalisering en die ontwikkeling zou overlaten aan de generatie na haar. Internet is op veel plekken in Duitsland traag door gebrek aan investeringen in de Merkel-jaren.
De blog van Roelof Bouwman over de oud-bondskanselier: Stop de heiligverklaring van Angela Merkel
Deze Merkel-erfenis is allerminst iets om je vrolijk over te maken. Heel Europa heeft daar last van. Een economisch vernieuwend en sterk Duitsland, een gestabiliseerde eurozone met hervormingen in het Zuiden en een grotere onafhankelijkheid van energie en andere grondstoffen uit landen met perfide regimes, maken Europa minder kwetsbaar. Gelukkig komen er hoopvolle signalen uit Duitsland.
Stemmen om de rente te verhogen worden alsmaar luider
De vrees in Duitsland voor inflatie is gezien de duistere jaren dertig van de vorige eeuw groot. De stemmen om de Europese Centrale Bank te dwingen de rente te verhogen en te stoppen met het opkopen van staatsschulden om zo de inflatie te temmen, worden alsmaar luider. De invloedrijke hoogleraar Volker Weiland, adviseur van de ECB, zei in de Duitse zakenkrant Handelsblatt: ‘De Europese Centrale Bank moet de rente verhogen. Ze heeft geen keus: we zien een groei in inflatieverwachtingen.’ Als dit gebeurt, komt Zuid-Europa onder druk te staan. Dat moet bondskanselier Scholz kiezen: of Duitsland moet structureel belastinggeld naar het Zuiden sturen, of het moet het Zuiden dwingen te hervormen of anders de eurozone te verlaten. Die keus zal ooit moeten worden gemaakt. Wat het ook wordt, het is altijd beter dan de omweg via de ECB gebruiken.
Lees ook dit artikel van Rob Savelberg: Hoe een zelfvoldaan land een twijfelnatie werd
Regerings- en anti-kernenergiepartij Bündnis 90/Die Grünen heeft de blokkade op het openhouden van de laatste drie draaiende kerncentrales opgeheven. Vicekanselier Robert Habeck (Bündnis 90/Die Grünen) zei: ‘Ik wijs dat ideologisch niet af.’ Ook bouwt de regering-Scholz twee LNG-terminals om gas uit onder meer de Verenigde Staten te kunnen ontvangen. Daarmee wordt het minder afhankelijk van Rusland. Ook worden kolencentrales langer opengehouden. Duitsland heeft zelf kolen en kan die importeren uit bevriende landen, zoals Australië.
Eveneens hoopvol is de recente opening van Tesla’s gigafabriek bij Berlijn. Het bedrijf van Amerikaan Elon Musk zet de Duitse auto-industrie in eigen land onder druk om sneller te innoveren en dus de arbeidsproductiviteit te verhogen. Het eveneens Amerikaanse Intel wil in Maagdenburg voor 17 miljard euro een chipfabriek bouwen om bijvoorbeeld auto’s van chips te voorzien. Deze Amerikaanse investeringen zijn prachtige impulsen. Uit de Verenigde Staten komt de meeste innovatie en sinds 2017 zijn de Amerikaanse investeringen in Duitsland teruggelopen wegens klachten over bureaucratie, gebrek aan digitalisering, hoge energiekosten en een ingewikkeld belastingsysteem. Dat Tesla en Intel met open armen worden verwelkomd, toont een kanteling in Duitsland.
Dat valt toe te juichen. Europa heeft een florerend Duitsland nodig. Want geen land heeft een grotere impact op Europa’s economie en gezien Duitslands geschiedenis heeft in geen ander land de economie zo’n grote invloed op de sociale stabiliteit als in Duitsland.
0 reacties :
Een reactie posten