Naar eer en geweten gelogen: op het Binnenhof is waarheid niet veilig meer

Datum:
  • vrijdag 25 juni 2021
  • in
  • Categorie: , , ,
  • In de toeslagenaffaire en de coronabestrijding blijken niet alleen veel fouten te zijn gemaakt, ook lijkt het normaal dat ministers en ambtenaren over hun fouten liegen. De waarheid heeft baat bij radicale transparantie, maar dat lost niet alles op, aldus Geerten Waling.


    25-6-2021

    Crises zijn pijnlijk maar leerzaam. De fouten van de overheid in het toeslagenschandaal en bij de coronabestrijding brengen allerlei zwakke plekken aan het licht in de politieke en bestuurlijke praktijk. Zoals de neiging om de waarheid te verdraaien of zelfs glashard te liegen – en daarmee weg te komen.

    In de politiek lijkt de waarheid steeds rekkelijker

    In de politiek lijkt de waarheid steeds rekkelijker. Dat doet denken aan het postmodernisme, de filosofie die na de oorlog het denken over de wetenschap en ook over de samenleving deed kantelen. Waarheid werd subjectief: iedereen kreeg zijn eigen waarheid. Niet wat iemand zei deed ertoe, maar wie het zei.

    Vanuit die gedachte hebben linkse politici, onder druk van radicalen, hun traditionele idealen goeddeels ingeruild voor identiteitspolitieke dogma’s. Die ontkenning van een gedeelde waarheid is overgeslagen naar rechts. Gesterkt door de Trump-revolte in Amerika pareren ook op het Europese continent radicaal-rechtse politici en complotdenkers de hun onwelgevallige feiten met eigen, ‘alternatieve feiten’. Of zoals FVD-leider Baudet ooit in een interview zei: ‘Mijn meningen zijn feiten.’

    Zelfs in het politieke midden blijkt de waarheid niet langer veilig. Demissionair premier Mark Rutte (VVD) is, ondanks zijn talent om zo min mogelijk ‘papieren’ ­sporen na te laten, inmiddels veelvuldig betrapt op leugens. Maar of het nu ging om de dividendbelasting, Iraakse burger­doden, de Teeven-deal, de leugen van Halbe Zijlstra of de ‘functie elders’ van Pieter Omtzigt – Rutte verschool zich steeds weer achter het excuus dat hij er ‘geen actieve herinnering’ aan had, of woorden van gelijke strekking. Hij had ‘naar eer en geweten’ onwaarheden verteld.

    Funest voor vertrouwen in overheid dat Rutte er telkens mee wegkomt

    Ruttes vergeetachtigheid lijkt een trucje om verantwoordelijkheid te ontlopen. Dat Rutte hier telkens weer mee wegkomt, bewijst zijn machtspolitieke talent, maar toont ook hoezeer waarheid en waarachtigheid in de politiek aan belang hebben verloren. Voor het vertrouwen van burgers in politiek en overheid is dat funest. Hoe bestaat het in een democratie dat ministers en ambtenaren liegen tegen het parlement en de kiezer? En als dit kan, waarover liegen ze dan nog meer?

    Inmiddels zijn de Tweede Kamer en de media wakker. ‘Tegenmacht’, dat willen ze. Elke tegel moet gelicht, elk snippertje boven tafel. Keer op keer blijkt dat bestuur mensenwerk is en dat er fouten worden gemaakt. Soms onvergeeflijke fouten. Maar ook blijkt telkens weer hoe bang bestuurders en topambtenaren zijn voor ophef.

    In het toeslagenschandaal zijn kritische memo’s van ambtenaren doorgeschoven als hete aardappelen rond een kampvuur. Toen het kabinet de crisis veel te laat wilde bezweren, koos het voor paniekvoetbal: een peperdure hersteloperatie door honderden extra ambtenaren en het blindelings uitdelen van royale schuldregelingen en compensaties aan alle vermeende slachtoffers.

    Angst voor ophef zien we ook in de coronabestrijding, zoals bij de omstreden mondkapjesdeal van Sywert van Lienden. Zo weten we dat het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH) akkoord ging met Van Lienden, omdat hij met zijn Relief Goods Alliance BV (RGA) anders een geduchte concurrent kon worden. Toenmalig directeur-generaal Mark Frequin citeerde daarbij de Amerikaanse president Lyndon Johnson: ‘Het is waarschijnlijk beter om hem vanuit de tent naar buiten te laten plassen, dan vanbuiten naar binnen.’

    Zijn woorden werden op verzoek van ambtenaren geschrapt in de eerste ‘forensische controle’ van de mondkapjesdeal, zo bleek vorige week nadat minister Tamara van Ark (VVD) had besloten tot zoveel mogelijk ‘openheid van zaken’. Ook geschrapt: de waarschuwingen van enkele ambtenaren dat Van Liendens RGA de contacten met de overheid weleens kon misbruiken voor het ‘eigen gewin’…

    Radicale transparantie voorkomt niet dat fouten worden gemaakt

    De waarheid is een groot goed. Zuurstof voor elke democratie. Maar radicale transparantie alleen voorkomt niet dat bestuurders en ambtenaren fouten maken. Eerder zullen zij de waarheid over die fouten nog fanatieker verbergen, uit angst voor ophef en aansprakelijkheid.

    Een echte oplossing doet iets aan de bestuurscultuur waarin dat normaal is.

    ELSEVIER

    0 reacties :

    Een reactie posten