Eerste Kamer keurt bindend referendum goed met torenhoge uitkomstdrempel

MEER DEMOCRATIE 

28-1-2021

Afgelopen dinsdag heeft een meerderheid van de Eerste Kamer in eerste lezing ingestemd met de grondwetswijziging – ingediend door Kamerlid Ronald van Raak (SP) – die een bindend correctief referendum mogelijk maakt. Hiermee kunnen burgers een poging doen om een zojuist aangenomen parlementaire wet te blokkeren. Na de verkiezingen van 17 maart wordt het nogmaals in stemming gebracht (de tweede lezing) waarbij  een tweederde meerderheid geldt. Torenhoge uitkomstdrempel Het gaat om een beperkt voorstel: de grondwet, de monarchie, de begroting, belastingen en internationale verdragen zijn uitgezonderd. Die uitzonderingen hadden van ons geschrapt mogen worden. Maar wat het voorstel voor ons echt onverteerbaar maakt, is de torenhoge uitkomstdrempel die er op het laatste moment op initiatief van de ChristenUnie in de Tweede Kamer is ingevoegd: een referendum is alleen geldig als de meerderheid die tegenstemt, tegelijk ook minimaal de helft van de opkomst bij de laatste Kamerverkiezingen bedraagt. Die bedroeg 82%, dus moet minimaal 41% van alle kiesgerechtigden tegen een wet stemmen.  Als het aantal voor- en tegenstemmers relatief dicht bij elkaar ligt, zoals meestal bij referenda, dan heb je dus een opkomst van wel 70 of 80 procent nodig om een referendum te winnen. Dat is in de praktijk nagenoeg onhaalbaar. Vrijwel alle gehouden referenda zouden hierdoor ongeldig worden verklaard. Dat levert niet alleen veel frustratie en cynisme onder grote groepen kiezers op, maar zou het referendum ook van zijn preventieve werking ontdoen: als politici weten dat een succesvol referendum haast onmogelijk is, hoeven ze ook geen moeite te doen om breed draagvlak voor hun beleid te zoeken. En als deze drempel eenmaal in de grondwet terecht komt, krijg je hem er haast niet meer uit. Novelle voor verbetering Als Meer Democratie hebben we er alles aan gedaan om de uitkomstdrempel eruit te halen. Dat was mogelijk, want hoewel de Eerste Kamer geen recht van amendement heeft, kan ze wel een novelle eisen: dan stuurt de Tweede Kamer een wijzigingsvoorstel en stelt de Eerste Kamer tot dat moment de stemming uit. Ondersteund door 5.000 burgers die onze oproep tekenden (indien u getekend heeft, nogmaals hartelijk dank!) stuurden we een open brief aan alle senatoren om zo’n novelle te regelen, we belden met journalisten, kregen een opiniestuk in Trouw, en in de afgelopen weken belden en appten we met individuele senatoren van links tot rechts.  Daarmee hebben we heel wat in beweging gebracht. Het debat in de Eerste Kamer op 19 januari draaide volledig om de torenhoge uitkomstdrempel. Vrijwel alle partijen die het referendum in principe steunen, hadden er grote kritiek op ("nepreferendum", "fopspeen", "killer amendement van de ChristenUnie"). Laat op de avond dienden 4 partijen een motie in om een novelle te eisen voor het weghalen van de uitkomstdrempel: PvdA, GroenLinks, de fractie-Otten en 50PLUS.  Toen ons in de dagen daarop duidelijk werd dat die motie geen meerderheid zou krijgen, hebben we de voorstanders van het referendum opgeroepen om in dat geval tegen de grondwetswijziging te stemmen. Dat viel ons hard, maar we zijn ervan overtuigd dat dit voorstel, indien aangenomen, een onwerkbaar referendum voor lange tijd in steen zou beitelen in de grondwet. Als de indieners van de motie – tenminste PvdA, GroenLinks en een van beide andere indieners – voet bij stuk zouden houden en tegen zouden stemmen, dan was het einde verhaal voor deze grondwetswijziging.  Uur van de waarheid Afgelopen dinsdag was het uur van de waarheid. De motie voor een novelle werd naast de indieners gesteund door Forum voor Democratie en de Partij voor de Dieren – en kreeg dus geen meerderheid. In de daaropvolgende eindstemming bleek dat van de referendumvoorstanders alleen de PvdA en GroenLinks voet bij stuk hielden en tegenstemden. Daarmee werd de grondwetswijziging nipt aangenomen. De andere pro-referendumpartijen maakten de afweging “beter iets dan niets”. Het lag er ook dik bovenop dat sommige partijen niet in de media de zwarte piet toegespeeld wilden krijgen dat zij het referendum de nek om hadden gedraaid. Weer andere partijen klampten zich vast aan de strohalm waar ook indiener Van Raak zich aan vasthield: dat referenda “zoveel mogelijk” kunnen worden gecombineerd met de Kamerverkiezingen, of dat een bindend referendum kan werken als een raadgevend referendum als de uitkomstdrempel niet wordt gehaald. In beide gevallen gaat het volgens ons om wensdenken, maar al met al trok het net voldoende fracties over de streep. Dit artikel op GeenStijl vat de discussie goed samen. Hoe nu verder?  Wat ons betreft is de grootste winst van deze ontwikkelingen dat er niet alleen rekening moet worden gehouden met de partijen die het referendum niet of alleen met torenhoge drempels willen – zoals de ChristenUnie –, maar ook met de voorstanders die zulke hoge drempels niet accepteren. Een referendum heeft alleen zin als het werkbaar is – anders werkt het averechts omdat het alleen tot frustratie en de politieke dood van het instrument leidt.  Na de verkiezingen komt de tweede lezing van dit voorstel, en dan is een tweederde meerderheid in beide Kamers vereist. Zoals de peilingen en de politieke verhoudingen nu liggen, zal die er niet zijn. Alleen als het bindende referendum op eis van pro-referendumpartijen onderdeel wordt van het coalitieakkoord, kan het er komen. Maar op onze steun kan het alleen rekenen als er een manier wordt gevonden om – minimaal – die torenhoge uitkomstdrempel eruit te halen. Wij blijven zoeken naar manieren om dat voor elkaar te krijgen. Niesco Dubbelboer Arjen Nijeboer Sasha Trifkovic