Concerns kunnen Rutte’s klimaatbeleid niet in buitenland uitleggen

KLM en Hoogovens zijn beide 100 jaar én onderdeel van een buitenlands concern. Het Haagse klimaatbeleid is in Parijs en Mumbai niet uit te leggen, zeggen de topmannen Pieter Elbers en Theo Henrar.


Eric Vrijsen EW 9-1-2020

‘Hier zie je Werkend Nederland. Daarop moet je trots zijn,’ zegt KLM-baas Pieter Elbers (49) als hij vanaf een hoge loopbrug neerkijkt op de warmbandwalserij van Tata Steel, nog altijd ‘Hoogovens’, in IJmuiden. Een kolossale machine spuugt elke twee minuten roodgloeiende platen staal uit. De 1.250 graden hete plakken zijn 20 meter lang en 12 centimeter dik. Ze rollen over een band als vliegtuigen over een donkere taxibaan. 

‘Van vader op zoon. Van opleiding tot pensioen. KLM is echt een familiebedrijf. Dat zie je ervan afdruipen,’ zegt Theo Henrar (61), directievoorzitter van Tata Steel Nederland. Hij staat later die ochtend in hangar 11 op Schiphol-Oost omhoog te turen naar de KLM Boeing 747 ‘City of Seoul’. Technici sleutelen aan de motoren en de vleugels. 

Twee van de grootste particuliere werkgevers van het land 

De topmannen zijn bij elkaar op bezoek. KLM is met 33.000 personeelsleden de tweede grootste particuliere werkgever van het land. Tata Steel staat met 11.000 werknemers ook in de toptien. 

‘Al pratend komen we erachter dat we veel gemeen hebben,’ zeggen ze. Koninklijke Luchtvaart Maatschappij en Koninklijke Hoogovens zijn respectievelijk in 1919 en 1918 opgericht. In de Eerste Wereldoorlog bleef Nederland neutraal. Industriële pioniers zagen kansen en begonnen bedrijven die nog altijd wereldspelers zijn. 

Maar publiek en politiek zien KLM en Hoogovens ook als megavervuilers en schuldigen aan de klimaatondergang. Hier staan de bazen van de BV Zondebok. Halen ze de volgende honderd jaar? 

Tata zit in de toptien van CO2-zuinige staalproducenten 

‘De pioniersmentaliteit hebben we nog steeds,’ stellen ze vast. ‘Saamhorigheid, knokken en vernieuwen,’ zegt Henrar. ‘Staal is het fundament van de samenleving. Kijk naar de vergroening van de economie. Willen we windmolens? Van staal gemaakt. Willen we elektrische auto’s? Van staal gemaakt. Willen we een hyperloop? De buizen zijn van staal gemaakt. We zitten in de wereldwijde toptien van CO2-zuinige staalproducenten. Onze nieuwe manier van ijzer maken zal leiden tot 20 procent minder CO2-uitstoot. Met afvangen en opslaan van CO2 bereiken we zelfs 80 procent. We leveren nu procesgassen aan elektriciteitscentrales. Daarbij komt CO2 vrij. Maar we willen die gassen gaan omzetten in synthetische nafta, kerosine en methanol als duurzame brandstof voor andere bedrijven. Zijn er straks voldoende windmolenparken en komt waterstof als energiebron beschikbaar, dan heb je CO2-vrij staal. Wij worden tweehonderd jaar.’ 

Pieter Elbers: ‘De wereld verandert. Wij moeten niet gekke henkie zijn’ 

‘Het Oranjegevoel,’ zegt Elbers, ‘is niet een gevoel omwille van het gevoel. Het ontstaat doordat KLM de samenleving weerspiegelt. De medewerkers zijn van allerlei komaf, met allerlei achtergronden. KLM is Nederland in het klein. Dat zorgt voor vernieuwing van het product en de bedrijfsvoering. Tot 2030 vermindert de CO2-uitstoot per passagier met 35 procent.’ 

De staal- en luchtvaartindustrie zijn kapitaalintensief en onderworpen aan een bikkelharde mondiale concurrentie. Zij hekelen politiek beleid van de korte adem. 

Elbers: ‘Stopt KLM met vliegen en Hoogovens met staal produceren, dan gaat elders de wereld gewoon door. Continuïteit en voorspelbaarheid maakten dit land sterk. Dat is in onze sectoren belangrijk. Als ik vandaag een vliegtuig koop, heb ik het op zijn vroegst over vijf jaar en dan moet ik er twintig jaar mee vliegen. KLM moet dus 25 jaar vooruit kunnen kijken. Voordat wij de synthetische kerosine van Theo gebruiken, moeten wij onderzoeken of dat veilig kan. Die tijd moet ons worden gegund om te kunnen blijven pionieren.’ 

Waarom wordt Chinees staal zonder heffing ingevoerd? 

Beide bedrijven zijn onderdeel van een internationaal concern, waarin ze beter dan gemiddeld presteren. Hoelang nog? Snappen de hoofdkwartieren in Mumbai en Parijs nog waarmee Den Haag bezig is? Verzwakt het Haagse klimaatbeleid hun positie in het concern? 

Henrar zegt dat hij de onlangs aangekondigde massa-ontslagen in IJmuiden zeer betreurt. Hij noemt het ‘niet eenvoudig om in India uit te leggen waarom Nederland extra’s boven op het Europese klimaatbeleid zet. Waarom Europa de eigen industrie een CO2-heffing oplegt en tegelijk Amerikaans en Chinees staal zonder heffingen invoert.’ 

Elbers: ‘Parijs begrijpt dat het kabinet voor 800 miljoen aandelen Air France-KLM kocht vanwege het belang van KLM voor de nationale economie. Maar het kabinet zet ook Schiphol op slot, houdt Lelystad dicht en knijpt de luchtvaartontwikkeling af. Dat is niet uit te leggen. We moeten stoppen elkaar hier gevangen te nemen in argumenten.’ De consequentie is duidelijk: Air France-KLM zal straks steeds meer vluchten naar Parijs verplaatsen. 

Henrar: ‘De staalproductie staat aan het begin van een heel grote keten. Haal je daar elementen uit, dan glijd je af naar een made in China-economie.’ 

Elbers: ‘In 1919 was het idee: we kunnen wat met dit land! Dat werd toen gedaan door te investeren in bedrijven en opleiding. Stork, Fentener van Vlissingen en andere industriëlen richtten Hoogovens, KLM en Nyenrode op. Nu is onze basis Nederland en ons werkterrein de wereld. We mogen ons niet verliezen in discussies over belastingen en CO2. Nu de wereldwijde dynamiek verandert, moet je geen gekke henkie zijn.’


Elbers en Henrar hechten aan de traditie van polderen 

Premier Mark Rutte (VVD) wil vooroplopen en Europa opjagen met klimaatbeleid. Volgt Europa ons, dan profiteren bedrijven als KLM en Tata Steel. Klopt dat? 

Henrar: ‘Vergelijken wij onszelf met internationale concurrenten, dan zijn onze luchtvaart en staalproductie in staat om doorbraaktechnologie waar te maken. Maar dat vergt wel doorbraakbeleid van de nationale overheid.’ 

Elbers: ‘Als je hier strenger wilt zijn dan in Brussel, botsen wij op de economische realiteit. Als er dan toch een tickettaks komt, stort dan de opbrengst in een innovatiefonds zodat we Theo’s synthetische kerosine gaan gebruiken.’ 

‘Het Klimaatakkoord moet nog worden uitgewerkt, maar met het stikstofbeleid zet Nederland zichzelf op slot’ 

In 1976 schreven de negen grootste industriëlen een brief aan het rode kabinet-Den Uyl. Zo kon het niet langer! Politiek en vakbeweging waren slechts bezig de welvaart te verdelen. De kip met de gouden eieren werd geslacht. Luiden de captains of industry weer zo’n noodklok? 

Elbers lacht: ‘Dat brengt ons op een idee!’ Henrar is ernstig: ‘Grote én kleine bedrijven hebben ermee te maken. Het Klimaatakkoord moet nog worden uitgewerkt, maar met het stikstofbeleid zet Nederland zichzelf op slot. Dat verlamt de economie en daar heeft niemand baat bij.’ Elbers: ‘Theo en ik zitten in het bestuur van werkgeversverbond VNONCW. Daar wordt natuurlijk gesproken. Door het stikstofbeleid kunnen bedrijven van tien, twintig of vijftig personeelsleden hun rekeningen niet meer betalen.’ 

Beiden hechten aan de traditie van polderen. Zo’n dreigbrief als in 1976, destijds uitgelegd als een couppoging, is misschien niet handig: ‘We laten onze stem horen in de goede traditie dat we altijd het gesprek met elkaar aangaan.’ 

Er komt een nieuwe Gouden Eeuw voor staal 

Het beeld is dat burgers het klimaatbeleid betalen, terwijl grote bedrijven onbestraft CO2 de atmosfeer in spuiten. Is het ook nadelig een iconisch bedrijf te zijn? Henrar: ‘Er treedt verharding op in de maatschappij. Dat is jammer, want in verbinding bereik je meer. Er is een mythe gecreëerd dat wij niet voor CO2-uitstoot betalen. Dat is gewoon niet waar. Leg je Greenpeace en Jesse Klaver uit wat je concrete plannen zijn en voor welke dilemma’s je staat, dan is er begrip. Als bedrijven geen vergroening doormaken, ben je dood. Verspeel je mondiale concurrentiekracht, overleef je evenmin. Staal is 100 procent recyclebaar. Er komt een nieuwe Gouden Eeuw voor staal. Daarin geloof ik heilig.’ 

Elbers: ‘Als je het polariserend neerzet, staan de burgers aan de ene kant en het bedrijfsleven aan de andere kant. Zo is het niet. Bij Hoogovens en KLM samen werken bijna 45.000 mensen. Indirecte banen zijn het viervoudige. Dat zijn ook burgers, kiezers. 

Duurzaamheid beperkt zich niet tot het milieu. Het behoud van werkgelegenheid is ook duurzaamheid.’ 

Henrar: ‘Wij veroorzaakten overlast in de omgeving door grafietuitstoot. Bij een wijziging van processen kwam dat vrij. Zeer te betreuren. Wij investeerden miljoenen in een nieuwe hal voor de verwerking van slak-afval. Het vrijkomende grafiet wordt nu opgevangen. Sinds april is er geen overlast meer.’ 

Elbers: ‘Als je in 2029 tien jaar terugkijkt, zeg je: in 2019 is een nieuwe fase ingeluid. Zorg dus dat we niet tot stilstand komen en behoud bedrijven. Ondernemingen als Tata Steel en KLM zijn veerkrachtig. Telkens komen we in een crisis, dan volgen er moeilijke maatregelen en komen we weer boven. Die veerkracht ligt niet aan het logo of onze naam. De veerkracht zit bij het personeel, maar alleen als dat toekomstperspectief houdt.’ 

ELSEVIER Weekblad