Lidstaten EU verliezen steeds meer soevereiniteit

 'Mission Creep' bij zowel Commissie als Hof

10 juni 2023 - Johannes Vervloed

De lidstaten van de EU, Nederland incluis, verliezen steeds meer soevereiniteit. Grondbeginselen worden steeds ‘creatiever’ geïnterpreteerd. De controverse tussen ‘Brussel’ en Polen over de rechtsstaat is een duidelijk voorbeeld. Nergens staat in de Verdragen dat de EU de lidstaten mag dwingen om hun rechtssysteem aan te passen. Het Europese Hof van Justitie eigent zich toch deze bevoegdheid toe met de hulp van ‘jurisprudentie’, net als de Europese Commissie. Op alle manieren trachten zij hun bevoegdheid en macht te vergroten, ten koste van de soevereiniteit van de lidstaten, schrijft Johannes Vervloed.

Het wordt in de media niet als zodanig gemeld, maar geregeld doet het Hof van Justitie ‘bindende’ uitspraken op terreinen waar de EU geen communautaire bevoegdheid heeft. Een recent voorbeeld is de uitspraak van het Hof over het rechtssysteem in Polen, door het (zich steeds meer als federale spreekbuis opstellende) Financieel Dagblad bijna juichend gemeld als “Polen lijdt zware nederlaag bij Europees Hof”.

Met een beroep op artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) alsmede het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, EVRM (waarvan ook de EU ondertekenaar is), komt het Hof tot haar ‘creatieve’ oordeel.

 

Communautaire bevoegdheid

Nergens in het FD-stuk staat dat Polen de rechtsmacht van het Hof niet erkent op niet-communautaire terreinen. Waar het de interne markt en handelspolitiek betreft is de EU competent en heeft het een communautaire bevoegdheid, maar op vele terreinen heeft de EU slechts een (met de lidstaten) gedeelde of helemaal geen bevoegdheid. Op het gebied van de rechtsstaat is het Poolse Constitutionele Hof de hoogste instantie. De Poolse Grondwet gaat met andere woorden boven het EU-recht, omdat de EU op dit gebied geen communautaire bevoegdheid heeft.

Polen staat hierin overigens niet alleen. Ook Hongarije stelt zich op hetzelfde standpunt. Hongarije vaardigde zelfs een decreet uit waarin zij zich solidair verklaarden met Polen. Over deze strijd om rechtsvoorrang tussen de EU en lidstaten maakte OpinieZ in 2021 een Podcast. U kunt deze desgewenst terugluisteren.

 

Mission Creep

Dat de EU z’n boekje te buiten gaat met onderhavig arrest van het Hof over Polen wordt onderschreven door de Nederlandse emeritus hoogleraar Staats- en Bestuursrecht en Algemene Staatsleer Jos Teunissen. In onderstaande analyse (lees het hele draadje) legt hij haarfijn uit waarom de uitspraak van het Hof inzake de rechtsstaat in Polen ultra vires treden, dat wil zeggen buiten de eigen bevoegdheden.

Het is niet de eerste keer dat het Hof dit doet. Het Hof pleegt dergelijke uitspraken vaker te doen, op aangeven van de Commissie. Het zijn ‘een-tweetjes’. Meestal overigens goedgekeurd en aangemoedigd en soms zelfs geëntameerd door het Europees Parlement. Meestal komt over de ultra vires-uitspraken van het Hof weinig ophef in de media. De meeste lidstaten (en hun media) lijken geaccepteerd te hebben dat het Hof in Luxemburg over alles het laatste woord heeft. Door de Commissie wordt dat ook zo gesteld.

Maar soms verzetten lidstaten, die over een Constitutioneel Hof beschikken, zich tegen ultra vires-uitspraken van het Hof.Zo verzette het Duitse Constitutionele Hof zich tegen het opkopen van (Italiaans) staatsschuldpapier door de ECB en de uitspraak van het Hof dat dit binnen het mandaat van de ECB was.

 

Nederland

Nederland heeft (helaas) geen Constitutioneel Hof. Dit werd onlangs aan de kaak gesteld door Pieter Omtzigt bij de aanname  van de grondwettelijk ‘omstreden’ Wtp (Wet Toekomst Pensioenen) door de Eerste Kamer. Hij diende zelfs een initiatiefnota in om een dergelijk Hof ook in Nederland in te stellen.

In Nederland gaat internationaal recht – en dus ook het EU-recht – automatisch boven het nationale recht (art. 94 Nederlandse Grondwet). Wij geven onze soevereiniteit dus ‘bij voorbaat’ weg. Vanuit de geschiedenis van ons land wel enigszins verklaarbaar – internationaal zeerecht (Hugo de Groot) was voor een handelsnatie als Nederland cruciaal – , maar wereldwijd is Nederland een uitzondering. De overgrote meerderheid koestert de eigen soevereiniteit, een onafhankelijkheid waar vaak zwaar voor gevochten is.

Dat Polen (en Hongarije) worden aangepakt is koren op de molen van het Nederlandse kabinet, dat vindt dat Polen een schrobbering verdient en zijn rechtssysteem aan moet passen. Het juichende verhaal in het FD is geheel in lijn daarmee. Maar het bashen van Polen en Hongarije is onheus en onterecht. De Oost-Europese lidstaten hebben een vreselijke periode achter de rug. Met veel moeite hebben zij zich ontworsteld aan het juk van de Sovjet-bezettingsmacht. In de EU dachten zij nieuwe vrienden te krijgen. Laten ook wij hen nu in de steek?

 

Europese Commissie

De ultra vires-uitspraken van het Hof staan niet op zichzelf. Ook de Europese Commissie heeft voortdurend last van mission creep. Een bekend voorbeeld zijn de eurobonds. Bij elke gelegenheid probeert de Commissie EU-schuldpapier uit te geven. Het lukte éénmalig met het Herstelfonds en werd door de Commissie meteen gedoopt tot NextGenerationEU, in de hoop dat het uitgeven van eurobonds een permanent karakter krijgt.

Eigen middelen voor de EU is een tweede voorbeeld.

 

Ook hier laat de Commissie geen gelegenheid voorbijgaan om meer eigen middelen te krijgen, lees: EU-belasting te heffen. De Commissie ziet zichzelf als een Europese Regering, die de beschikking moet krijgen over eigen belastinginkomsten. Gelukkig verzet (tot nu toe) de meerderheid van de lidstaten zich tegen een dergelijke machtsgreep van de Commissie.

 

Macht

Voor een buitenstaander mag dit vreemd klinken, maar voor wie de geschiedenis van de Europese Unie kent is het geen verrassing. De drang van Commissie en Hof om zich steeds meer macht toe te eigenen zit ingebakken in de Europese Unie. De grondleggers van de Europese samenwerking, Schuman en Monnet, hebben dit ook expliciet zo gewild. Een federale unie was van het begin af aan hun einddoel. De ‘Ever Closer Union’, zoals we die zich voor onze ogen zien ontwikkelen, is niet uit de lucht komen vallen.

 

Oekazes

De alsmaar uitdijende wetgeving, regelgeving en oekazes uit het ‘Brusselse’ waren de redenen dat de Britten het op een gegeven moment voor gezien hielden. Zij wilden hiermee niet langer tegen hun wil worden geconfronteerd. De EU werd door hen ervaren als een dwangbuis. Brexit is inmiddels een feit, maar ook van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens wil men in het VK af. Het wordt gezien als een obstakel tegen wenselijk geachte wetgeving om de ongebreidelde instroom van illegale migranten aan banden te leggen.

Als de Commissie, het Hof en het Europees Parlement doorgaan met het inperken van de soevereiniteit van lidstaten op straffe van (aanzienlijke) dwangsommen en/of onthoudingen van EU-fondsen, zou het mij niet verbazen als landen als Polen en Hongarije, maar wellicht ook andere lidstaten eieren voor hun geld kiezen en het voorbeeld van de Britten volgen. Een ontwikkeling die in het belang van niemand is.

De Europese samenwerking is een groot goed, zeker op economisch gebied. Als deze door oneigenlijk gebruik van juridische instrumenten en andere mission creep wordt gefrustreerd, is dat een slechte zaak. Het zal de economieën van de lidstaten schaden en de welvaart op het Europese continent verminderen.