Een poging om de waanzin te begrijpen
20 juni 2023 - Peter Moerland
Onze hoog ontwikkelde en uiterst complexe samenleving is gebaseerd op het gebruik van fossiele energie. Overschakelen naar een fundamenteel andere wijze van energievoorziening is een enorme operatie, die nu al tot een overvol elektriciteitsnet en grote energietekorten leidt. Maar zelfs de eenvoudigste rekensommen zijn niet gemaakt, terwijl er wordt gedroomd over de Noordzee als industrieterrein en waterstof. De energietransitie is waanzin en we lopen het risico om in de middeleeuwen versie 2.0 te belanden, schrijft Peter Moerland.
Voor een succesvolle energietransitie zijn realiteitszin en een geloofwaardige aanpak nodig. We krijgen continu te horen: het is vijf voor twaalf, neen twee voor twaalf voor het klimaat en ‘we moeten iets doen’ wordt er maatschappijbreed geroepen. En daar ligt een groot risico. Er wordt inderdaad heel veel ‘iets’ gedaan zonder dat de samenhang en interactie duidelijk zijn. Vanuit de ‘we moeten iets doen’-filosofie zijn de klimaatdoelstellingen voor 2030 (en 2050) in het bewustzijn van de Nederlandse bevolking gehamerd.
Elementaire vragen
De onbalans binnen de elektriciteitsvoorziening groeit echter gestaag, maar door decennialang 99,99% bedrijfszekerheid lijkt het onvoorstelbaar dat het fout kan gaan. In de loop van 2022 kreeg ik het gevoel dat we de energietransitie en de waterstofhype in gerommeld werden. Ik besloot op zoek te gaan naar antwoorden op de meest elementaire vragen die iedere verantwoordelijke politicus zou moeten stellen:
“Hoeveel elektriciteit gebruiken we nu, wat verwachten we in 2030 te gebruiken, hoeveel is er dan beschikbaar en is dat voldoende?”
Om de antwoorden op die vragen te vinden wacht je een enorme berg publicaties van een omvangrijke ‘advies- en beleidsindustrie’ die door privatisering van technische expertise bij de overheid vrij baan heeft gekregen. De onderstaande cijfers (helaas noodzakelijk voor de context van dit verhaal) komen uit de Klimaat- en Energieverkenning (onderdeel van de Klimaatwet), gepubliceerd door het Planbureau voor de Leefomgeving PBL, TNO, CBS, het RIVM en anderen en publicaties van netbeheerder TenneT en het ministerie voor Klimaat en Energie.
Huidig en verwacht elektriciteitsverbruik
Ons huidige elektriciteitsverbruik is 118 miljoen MegaWattuur oftewel 118 TeraWattuur [TWh] per jaar. De vraag naar hernieuwbare elektriciteit zal de komende jaren sterk groeien om de klimaatdoelen te halen. In 2030 is er een elektriciteitsvraag van naar verwachting 206 TWh. Ook TenneT en TNO komen uit op deze verwachte vraag rond de 200 TWh. De productiecapaciteit in 2030 komt volgens de KEV- en CBS-rapportages echter niet veel verder dan nominaal 135 TWh tot maximaal 150 tot 165 TWh. Dat is inclusief 95 TWh wind op zee. In 2022 was het aandeel wind op zee volgens het CBS nog maar iets meer dan 8 TWh.
We zien hier dus een elektriciteitstekort oplopend naar meer dan de helft van wat we nu per jaar verbruiken. Structurele elektriciteitstekorten van deze orde zijn fataal voor een complexe samenleving als de onze. De betrokken bewindslieden en instanties gaan er nog steeds, met een nog niet eerder vertoonde naïviteit, vanuit dat met extra windturbines op zee en het wondermiddel waterstof de elektriciteitstekorten wel ingevuld zullen worden voor 2030.
Extra wind op zee
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat ziet als oplossing voor het energietekort “extra wind op zee met offshore waterstofproductie, want aanlanding van nog meer elektriciteit van zee naar land is tot 2030 niet mogelijk omdat elektriciteitsnetwerk vol zit”.
Ik moest het een paar keer lezen, maar dit staat echt in een rapport van dezelfde overheid, die de energietransitie koste wat kost doordrukt. Het geheel nieuw ontwikkelen van grootschalige offshore waterstoffabrieken met alles wat er bij komt kijken vindt de minister van Klimaat en Energie een meer serieuze oplossing dan ervoor te zorgen dat er voldoende aansluitcapaciteit op land is. Alsof de Noordzee een industrieterrein is.
Geen aansluitcapaciteit
En zo komen we bij de waanzin van de energietransitie. Het structurele tekort van 71 TWh opvangen door extra windvermogen op zee is een illusie, omdat er geen extra aansluitcapaciteit beschikbaar is op het overvolle elektriciteitsnetwerk. Het is er mudvol en zoals gezegd, de Noordzee is geen industrieterrein maar een woeste veeleisende corrosieve omgeving. We kunnen de gasproductieplatformen in de Noordzee hergebruiken, is een van de andere oplossingen. Ik zou zeggen, ga eens kijken op zo’n verouderd en door corrosie aangetast speciaal voor de gaswinning ontworpen platform en zie het realiteitsgehalte ervan.
Waterstof
We lossen elektriciteitstekorten wel op met waterstof, de Heilige Graal van de energietransitie. Er worden enorme investeringen gedaan in de waterstofindustrie. Nog afgezien van het feit dat het elektriciteitsnet al bomvol zit, hoe slim is het om in te zetten op waterstof? In de eerste plaats is waterstof geen energiebron, maar een energiedrager. Bij de lange weg van
hernieuwbare elektriciteit van wind op zee naar elektriciteit bij de eindgebruiker op land (Power-to-Power) gaat er door omzettingsverliezen ongeveer 79% verloren en blijft er van de oorspronkelijke hernieuwbare elektriciteit slechts 21% oftewel één vijfde over.
Stel dat je het energietekort van 71 TWh met waterstof uit windenergie op zee zou kunnen invullen, dan heb je drie keer ons huidige jaarverbruik extra windenergie op zee nodig. Waterstof is dus een bizarre manier van hernieuwbare energievernietiging in plaats van een realistische energiebron. Het is bijna niet te bevatten, zelfs als je een voorschot neemt op nog te ontwikkelen technieken. En dan de vragen ‘wat gaan we doen met 10 tot 44 dagen te weinig wind of 73 tot 99 dagen te weinig zon’? Het zijn nog vrijwel lege pagina’s.
Waanzin
Met de vanzelfsprekendheid dat er in Nederland altijd elektriciteit is, verklaarde D66-minister Jetten voor Klimaat en Energie begin 2022 nog dat hij “niet meer wil horen dat de energietransitie wel ‘haalbaar en betaalbaar’ moet blijven en dat hij koste wat kost de energietransitie gaat doorzetten. De minister heeft een berg geld tot zijn beschikking, € 35 miljard voor plannen waarvan de waanzin duidelijk is en niet of het resultaat oplevert.
Men realiseert zich onvoldoende dat in een complex energiesysteem alles met alles samenhangt. Je kunt niet ongestraft onderdelen eruit halen zonder de effecten op de totale energieketen mee te nemen. Als je eerst iets naar beneden duwt, kolencentrales eruit bijvoorbeeld, en daarna aardgascentrales stil zet omdat er te weinig aanbod van gas is, dan komt iets anders, vervuilende kolen- en/of kerncentrales weer omhoog. We blijven nog voor tientallen jaren direct en indirect aangewezen op fossiele brandstoffen, waarbij het aandeel aardgas o.a. door Groningen enorm onder druk staat.
Energietransitie is enorm en complex project
Het is goed om je te realiseren dat de energietransitie na de Deltawerken misschien het grootste en meest complexe project is waar Nederland ooit mee geconfronteerd wordt. De energietransitie is te groot, te complex en te ingrijpend om het alleen aan de politiek over te laten. De afbreukrisico’s zijn enorm omdat de energietransitie moet uitgevoerd worden in een samenleving die ‘vol in bedrijf is’ en niet even stilgezet kan worden. Het vereist heel veel kennis van zaken, ervaring en hoog ontwikkelde projectbeheersingsvaardigheden, competenties die je niet van een doorsnee kabinetslid mag en kunt verwachten.
De politiek zou zich dus moeten beperken tot het creëren van de ideale randvoorwaarden die nodig zijn voor een succesvolle energietransitie en de uitvoering laten bij een professionele projectorganisatie c.q. departement, misschien wel direct vallend onder de minister-president die beslissingen durft te nemen en dat ook doet.
Middeleeuwen versie 2.0
Rond 1850 is onze huidige fossiele brandstof-afhankelijke samenleving ontstaan en heeft zich gaandeweg ontwikkeld tot de uiterst complexe samenleving anno nu. Een compleet fundamenteel andere wijze van energievoorziening laat zich niet dwingen door obsessieve jaartallen zoals 2030 en 2050. Dat toch willen forceren is waanzin en heeft vernietigende consequenties voor de samenleving.
Al bij een paar dagen geen elektriciteit is de lijst met vanzelfsprekendheden die geraakt worden enorm. Uiteindelijk zal vooral een beroep gedaan moeten worden op de zelfredzaamheid in de samenleving, die volkomen afhankelijk is van een stabiele elektriciteitsvoorziening. Ik weet het niet, maar wanneer de belangrijke voorzieningen langere tijd afwezig blijven is de kans groot dat het tot onomkeerbare maatschappelijke toestanden oftewel de middeleeuwen versie 2.0 zal leiden.
Systeemfalen gaat nooit geleidelijk, maar exponentieel en de gevolgen zijn niet te overzien. En als je dan zo’n minister Jetten en de rest van de Muppets bezig ziet…. ik hou mijn hart vast.
0 reacties :
Een reactie posten