Deglobalisering van economie en handel zet door

Twee handelsblokken ontstaan: westers en Russisch/Chinees

29 april 2022 - Johannes Vervloed

De wereldeconomie is al enige jaren aan het deglobaliseren. De handelsoorlog van Trump met China was de eerste stap, gevolgd door de coronacrisis. Afhankelijkheid van China bleek toch niet zo’n goed idee. Streven naar zelfvoorziening werd VS- en EU-beleid, nog eens extra bevorderd door de Oekraïne-oorlog. Het multilaterale handels- en financiële systeem lijkt zijn langste tijd te hebben gehad. Johannes Vervloed ziet twee blokken ontstaan: het Westen tegenover Rusland en China en hun allianties. Een ding is zeker: alles wordt duurder.

Inflatie

De oplopende inflatie is een teken aan de wand: er is iets aan het veranderen in de wereldeconomie. Aan de steeds verdergaande globalisering van handelsstromen lijkt een eind te komen. De wereldwijde spreiding van de economie heeft ervoor gezorgd dat productieprocessen op de meest efficiënte wijze werd uitgevoerd. Veel van onze dagelijkse goederen worden in lagelonen-landen als China en India gemaakt. Jarenlang konden daardoor de prijzen van huishoudelijke producten, gereedschap en elektronische producten laag blijven. De daarvoor benodigde lange productie- en handelsketens waren geen probleem. Het vervoer met containerschepen was relatief goedkoop en de distributie in de ontvangende landen goed geregeld. Ons land – Nederland Distributieland – verdiende er een goed belegde boterham aan.

Dat we ons daardoor steeds afhankelijker maakten van verre landen werd tot voor kort niet echt als een probleem gezien. Het systeem functioneerde immers prima en met behulp van geavanceerde logistieke systemen arriveerden de meeste producten just in time.

 

Decoupling

China heeft enorm van dit multilaterale, wereldwijde handelssysteem geprofiteerd en kon elk jaar met ruim 7% BNP groeien. De wijze waarop China handel dreef stuitte echter op kritiek. Het land lapte de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) aan zijn laars. China speelde vals op meerdere velden. President Trump was het op een gegeven moment zat. Hij zag dat de eigen industrie op oneerlijke wijze weggeconcurreerd werd en dat vooral de middenklasse er ernstig onder te lijden had. Hij verklaarde China de handelsoorlog en riep het bedrijfsleven op weer in de VS te investeren en niet langer in China. Hij promootte decoupling, het ontkoppelen van de economieën van de VS en van China.

 

Pandemie

Niet lang na de maatregelen van Trump brak de coronapandemie uit. De getroffen landen voerden rigoureuze beperkende maatregelen in om de pandemie het hoofd te bieden. Er kwamen lockdowns en reisbeperkingen. Handelsketens werden grondig verstoord. Het dragen van mondkapjes werd haast overal verplicht gesteld. En waar moesten die kapjes en allerlei andere medische hulpmiddelen vandaan komen? Juist, uit China. Afijn, u weet wat er toen gebeurde. Een dergelijke noodsituatie mocht zich nooit meer herhalen, was de conclusie van veel Westerse leiders. Productie van essentiële medische (hulp-)middelen zou voortaan weer in eigen land of regio (de EU) moeten  plaatsvinden.

 

Fort Europa

Momenteel wordt een derde klap aan de globalisering uitgedeeld. Door de oorlog in Oekraïne, met als reactie een boycot van Russische olie- en gas, vliegen de energieprijzen door het dak. Tevens stokt de productie en distributie in de graanschuren van Europa, Oekraïne en Rusland, als gevolg van dezelfde boycot. De voedselprijzen stijgen navenant. Net als bij de mondkapjes het geval was, realiseert men zich dat we ook voor energie en voedsel te afhankelijk van derde landen zijn geworden. Vooral binnen de Europese Unie is de roep om zelfvoorziening van energie en voedsel luid.

Overigens is de tendens naar meer zelfvoorziening al langer zichtbaar binnen de EU. De Europese Commissie pleit al geruime tijd om Big Tech te belasten en een eigen BT-industrie op te richten. Ook het “Fit for 55”-programma impliceert zelfvoorziening en afscherming, onder andere met de komende CO2-grensheffing. Protectionisme is ‘in’.

 

China

Een vierde ontwikkeling is de angst bij westerse bedrijven dat al jaren sluimerende spanningen tussen China en Taiwan resulteren in een militair conflict, met een boycot van Chinese producten als gevolg. Door westerse bedrijven in China geproduceerde producten komen het land dan niet meer uit. Deze angst heeft al een investeringsstop teweeg gebracht en diverse westerse bedrijven overwegen zelfs China te verlaten.

 

Alternatieve systemen

Of de deglobalisering als gevolg van deze ontwikkelingen doorzet is voor een belangrijk deel aan China zelf. Gaat het land Rusland steunen in de oorlog tegen Oekraïne of stelt het zich neutraal op? Maakt het misbruik van de gelegenheid om Taiwan “in de moederschoot terug te brengen” of geeft het vooralsnog de voorkeur aan de handhaving van zijn omvangrijke handelsrelaties met het Westen? Bekend is dat de Chinese communistische partij naar een vergroting van de binnenlandse vraag streeft ter vervanging van de exportindustrie. Maar op welke termijn gaat dat resultaat opleveren? China denkt long term. Het zou voor de Chinese politieke leiding wel eens te vroeg kunnen zijn voor een dergelijke rigoureuze stap.

Ook al temporiseert China de voorgenomen ‘de-westernalisering’, het streven naar een eigen economisch blok gaat onverminderd door. We zien het aan het in het leven roepen van alternatieve financiële systemen en instituties, zoals de Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB) als alternatief voor de Wereldbank en het Russische en Chinese SPFS/CUP als alternatief voor verrekeningssysteem Swift. Last but not least zien we het aan de de-dollarisatie – het afstappen van de dollar als wereldvaluta –  niet alleen een wens van Rusland en China, maar ook van India. Dat land kwam onlangs met Rusland overeen de wederzijdse handel in eigen valuta (roepia’s en roebels) af te rekenen.

 

Twee blokken

Door een combinatie van deze de-westernalisering én de door het Westen (vooral de VS) ingezette decoupling neemt de globalisering (geleidelijk) af. Het is mijns inziens niet meer de vraag óf het multilaterale handels- en financiële (Bretton Woods)systeem tot een einde komt, maar slechts hoe lang dat gaat duren. De wereldeconomie is op weg om in twee blokken uiteen te vallen. Enerzijds het Westen, anderzijds Rusland en China en hun respectievelijke allianties.

Beide blokken zijn niet alleen bezig hun eigen economieën af te schermen, ook politiek en militair worden de messen geslepen. Rusland heeft bondgenoten ‘gemaakt’ in het Midden-Oosten (Syrië) en Afrika en China heeft zijn Belt & Road-project (de nieuwe Zijderoute) en sluit defensiepacten, laatstelijk met de Solomoneilanden. De VS heeft bondgenootschappen gesloten als het AUKUS-pact met Australië en het VK en het QUAD met Japan, Australië en India. De EU koestert weliswaar eigen geopolitieke ambities, maar zal – zo verwacht ik – binnen het westerse blok blijven.

 

Globalisme wankelt

Ik kan niet anders concluderen dan dat het globalisme, het westerse multilaterale productie- en handelssysteem wankelt en mogelijk wordt vervangen door twee ‘gesloten’ economieën, twee elkaar tegenstrevende blokken, een westers ‘democratisch’ en een ‘autocratisch’ Chinees/Russisch blok. De consequenties zijn velerlei, niet in de laatste plaats dat alles duurder wordt. De globalisering had alles goedkoper gemaakt. Zonder globale productieketens zal de productie op een minder efficiëntere wijze plaatsvinden, dus duurder worden. Op de andere consequenties kom ik binnenkort op OpinieZ terug.